Nastolatki i tożsamość płciowa 3/3

Przewodnik dla rodziców nastolatków, autorstwa Matildy Gosling and Stelli O’Malley

Oryginalny dokument tu

Nastolatki i tożsamość płciowa

Część 3: Jak rodzice mogą wspierać swoje dzieci

Matilda Gosling

Co zawiera to opracowanie

To opracowanie jest ostateczną częścią cyklu dla rodziców, podsumowującego dowody naukowe odnośnie nastolatków i tożsamości płciowej. Ta część opracowania przygląda się praktycznym sposobom w jaki rodzice nastolatków kwestionujących swoją tożsamość płciową mogą pomóc [swoim dzieciom]. Część pierwsza opisywała na przyczyny dla których nastolatkowie mogą zacząć kwestionować swoją tożsamość płciową. Część druga skupiała się na terapii i jej efektywności.

Czym jest Sex Matters?

Sex Matters jest organizacją non profit, z siedzibą w UK, która ma pojedynczą misję: przywrócenie wagi płci biologicznej w kwestiach przepisów, prawa, dyrektyw, języka i kultury, tak by bronić praw humanitarnych wszystkich ludzi. Prowadzimy kampanie, lobbujemy i tworzymy materiały promujące jasność znaczenia płci w prawodawstwie, ustawach i instytucjach. Sex –matters.org| info@sex –matters.org

O autorce

Matilda Gosling jest badaczką nauk społecznych, której specjalność obejmuje zagadnienia dotyczące dzieci i młodych ludzi. Pracowała dla rządów, organizacji charytatywnych, fundacji i w sektorze prywatnym na całym świecie, oraz nadzorowała badania terenowe w więcej niż 60 krajach. Oprócz przeprowadzania badań na zlecenie i badań niezależnych, jest w trakcie pisania dwóch, opartych na danych, książek w temacie rodzicielstwa.

Dziękuję uczestnikom wywiadów, wszystkim ekspertom tożsamości płciowej, którzy szczodrze udzielili mi swojego czasu i wiedzy przy pisaniu tego opracowania. Rozmawiałam z kilkoma wyspecjalizowanymi psychoterapeutami: Lisa Marchiano, Marcus Evans, Sasha Ayad, Stella O’Malley i Susan Evans. Rozmawiałam również z przedstawicielami kilku grup wsparcia: the Gender Dysphoria Support Network; Our Duty reprezentowaną przez jej współzałożyciela Keitha Jordana; i Transgender Trend, reprezentowaną przez jej przewodniczącą Stephanie Davies-Arai. Ponadto rozmawiałam z rodzicem, który jest członkiem Bayswater Support Group i z teoretyczką nauk społecznych, Dr Heather Brunskell – Evans. Wszystkie historie osobiste, którymi podzielili się ze mną rozmówcy są anonimowe. Pewne informacje zostały, kiedy było to konieczne, również zanonimizowane.

O współautorach

Sasha Ayad jest licencjonowaną profesjonalną terapeutką, która ma prywatną praktykę i od ponad 13 lat zajmuje się terapią nastolatków. Pracuje z nastolatkami i młodymi dorosłymi, którzy mają problemy z dysforią płciową i tożsamością płciową oraz oferuje coaching dla rodziców dzieci kwestionujących swoją tożsamość płciową. Jest współzałożycielką i współprowadzącą podkastu Gender: A Wider Lens.

Dr Heather Brunskell – Evans od 2015 roku przewodzi kampanii obrony praw dzieci i młodych ludzi nieprzestrzegających ról płciowych. Jest kluczową postacią w sferach akademickich, analizującą i poddającą w wątpliwość twierdzenia teorii queer i społeczną konstrukcję “trans dziecka”. Stephanie Davies-Araijest założycielką i przewodniczącą Transgender Trend, czołowej organizacji domagającej się opartej na dowodach naukowych opieki zdrowotnej dla dzieci i młodzieży z dysforią [płciową], oraz opartego na faktach nauczania w szkołach. Jest również ekspertką komunikacji, trenerem nauczycieli, coachem rodzicielskim i autorką.

Marcus Evans jest psychoanalitykiem. Pracował w Tavistock and Portman NHS Foundation Trust w różnych rolach, włączając [fukncję] zastępcy dyrektora klinicznego oddziału dla dorosłych i dla nastolatków. Jest autorem trzech książek, takich jak: “Making Room for Madness in Mental Health” oraz “Psychoanalytic Thinking in Mental Health Settings”.

Susan Evans jest psychoterapeutką psychoanalityczną z prywatną praktyką. Pracowała w NHS przez prawie 40 lat, również w Tavistock and Portman NHS Foundation Trust, gdzie pracowała na oddziale dla dorosłych i w Gender Identity Development Service dla dzieci. Pracowała  we współpracy z wieloma placówkami zdrowia psychicznego; opracowała, zarządzała i zrealizowała wiele kursów dla personelu medycznego i była starszym członkiem University of East London.

Keith Jordan jest współzałożycielem powstałej w 2018 Our Duty, organizacji, która wspiera rodziców kwestionujących tranzycje medyczną dzieci. Jest wykwalifikowanym nauczycielem i posiada dyplom MBA.

Lisa Marchiano jest klinicznym pracownikiem socjalnym, certyfikowaną analistką jungowską i krajowo certyfikowaną psychoanalityczką. Pisze o sprawach dysforii płciowej od 2016 roku.

Stella O’Malley jest psychoterapeutką z wieloma latami doświadczenia w doradztwie i psychoterapii. Napisała kilka książek: “Cotton Wool Kids”, “Bully – Proof Kids”, “Fragile” i “What your teen is trying to tell you”, książkę wdaną w marcu 2023 roku. Jest założycielką i przewodniczącą Genspect oraz współprowadzącą podkastu Gender: A Wider Lens.

Wstęp

To opracowanie zawiera praktyczne porady dla rodziców i opiekunów nastolatków kwestionujących swoją tożsamość płciową. [To opracowanie] oparte jest na modelu aktywnego nadzoru, który nie zakłada określonych rezultatów dla dziecka kwestionującego swoją tożsamość płciową, lecz za priorytet przyjmuje dobrostan i stan psychiczny [dziecka]. Model afirmatywny dla nastolatków, z drugiej strony, promuje społeczną tranzycję (używanie, na przykład innych zaimków i nowego imienia) i tranzycję medyczną, która obejmuje blokery dojrzewania i terapię hormonalną.

Część druga tego opracowania przedstawia dowody naukowe popierające oba podejścia i pokazuje, że dowody na skuteczność terapii afirmatywnej są poważnie wadliwe. O ile dowody i porady wykorzystane w tej części opracowania są, z konieczności, selektywne, oparte są jednak na podejściu, które, zgodnie z obecnymi danymi, ma największy potencjał wsparcia dla nastolatków kwestionujących swoją tożsamość płciową. Część pierwsza tego opracowania daje też użyteczny kontekst dla takiego, a nie innego podejścia.

Większość dostępnych porad dla rodziców bezkrytycznie powiela model afirmatywny. Wyszukiwarka Google dla [zapytania] porady dla rodziców dzieci z dysforią płciową od razu znajdzie wskazówki szanowanych organizacji, [które twierdzą], że wybrana tożsamość płciowa dziecka musi być afirmowana przez rodziców[1]. [Google] pokazuje [na przykład] 16 artykułów zachęcających rodziców do zaakceptowania bezdyskusyjnie tego kim dzieci mówią, że są i wspierania tranzycji społecznej, zanim pojawia się jakikolwiek link do artykułu zawierającego sugestię, że może to nie być odpowiednie działanie, wspierające długofalowy dobrostan dzieci[2].

Koncepcje, które tutaj podajemy, są różne. Nie są one receptą – zamiast [jednego rozwiązania] prezentujemy różne punkty wstępne, które mogą być pomocne waszemu dziecku i waszej rodzinie. Będziecie wiedzieć, które są najbardziej pożyteczne dla waszego dziecka. Jak mówi psychoterapeuta Marcus Evans: “Nie ma tu jednej magicznej odpowiedzi eksperta. Istnieją jedynie… pomocne, ogólne zasady[3].” Kontekst jest niezwykle ważny, a sytuacja każdej [rodziny] – inna. Ciągle też się zmienia i ewoluuje wiedza samych ekspertów. “Jest to nowy fenomen i uczymy się wszyscy razem,” mówi terapeutka i doradczyni nastolatków, Sasha Ayad[4].

Wczesne lata adolescencji są okresem, kiedy dzieci oddzielają się od rodziców. Stephanie Davies-Arai, założycielka i przewodnicząca Transgender Trend, oferuje słowa otuchy: “Małe dzieci będą słuchać was i myśleć, że zawsze macie rację – ale z początkiem dorastania zaczynają myśleć, że mylicie się we wszystkim i są bardziej pod wpływem środowiska rówieśników niż waszym. Jest to naturalną i normalną częścią rozwoju. Dziecko czasem musi się zbuntować[5].” Według Marcusa Evansa, rodzice powinni stąpać po cienkiej linii pomiędzy tłumieniem tego uzasadnionego pragnienia buntu i podejmowania decyzji za siebie, a interweniowaniem, kiedy nastolatkowie chcą zrobić coś, co jest lekkomyślne i może prowadzić do krzywdy[6].

Większość tego co opisujemy w tej części naszego opracowania może być zredukowana do dobrych strategii rodzicielskich. Obejmuje to budowanie więzi, bycie kochającym, posiadanie silnych i zdrowych granic w relacjach oraz redukowanie konfliktu. Keith Jordan, rzecznik prasowy grupy wsparcia dla rodziców Our Duty, zaleca, co określa jako, “podstawowe, rozsądne rodzicielstwo” kiedy maj się do czynienia z nastolatkiem z problemami tożsamości płciowej[7] (co nie oznacza, oczywiście, że jesteś złym rodzicem, jeżeli twoje dziecko ma problemy z tożsamością płciową – oznacza to raczej, że istnieją generalne, użyteczne zasady do których możesz się zwrócić). Inną nadrzędną zasadą jest [zasada taka], że myślenie w sposób holistyczny jest bardziej pożyteczne niż wąskie skupianie się na tożsamości płciowej[8]. Rolą rodzica jest zachęcanie dzieci do rozwoju, do otwierania się na nowe horyzonty i unikania zamykania się[9].

Jest kilka ważnych rzeczy, które chciałabym zaznaczyć. Kiedy mówię o rodzicach w tym opracowaniu, jest to skrót – włączam w to opiekunów nastolatków. W przypadkach, kiedy pisałam o wywiadach jako generalnym źródle danego akapitu, lecz nie użyłam bezpośredniego cytatu, mogłam streścić poglądy osób w trochę inny sposób niż sami by to wybrali – jakiekolwiek błędy należą wyłącznie do mnie. Bezpośrednie cytaty pochodzą z transkryptów. W paru przypadkach, osoby, które udzieliły mi wywiadu dokonały kilku zmian po samym wywiadzie.

Dalsza notatka jest związana z faktem, o którym wspomniałam, że nie ma jasnej drogi postępowania. Rodzice, wspierając swoje cierpiące nastoletnie dzieci stawiają czoła ciężkiemu, bardzo stresującemu wyzwaniu. Ta droga jest bardzo długa dla wielu rodzin, a zewnętrzne wpływy na wyniki [tych zmagań] – na przykład, [wpływy] grup przyjaciół, szkoły i internetu – są liczne i zróżnicowane. Wsparcie rodzicielskie może pomóc dzieciom tylko do pewnego punktu. Końcową, kluczową kwestią jest to, że nasze opracowanie nie będzie pomocne w każdej sytuacji i nie prezentuje się jako [rozwiązanie każdej sytuacji] – daje po prostu wskazówki rodzicom, którzy mogą nie wiedzieć od czego zacząć.

Zaangażowanie w tożsamość płciową

Pierwsze kroki

Jeżeli czytasz to opracowanie jako rodzic młodszego dziecka lub nastolatka nie kwestionującego swojej tożsamości płciowej, masz okazję przygotować się na możliwą przyszłą rozmowę w tym temacie. Kiedy dziecko po raz pierwszy wspomni, że bierze pod uwagę odmienną tożsamość, psychoterapeutka Stella O’Malley radzi rodzicom mówić jak najmniej, dużo słuchać i dobrze zbadać temat zanim się do niego odniosą. Możesz powiedzieć coś jak: “Moim zadaniem, jako dorosłego, jest cię poprowadzić – ale nie mogę cię poprowadzić dopóki tego nie zrozumiem[10].” Kluczowym, zgodnie z Bayswater Support Group, jest upewnienie się, że twoje dziecko czuje się zdolne do komunikacji z tobą, i że nie widzi ciebie jako przeszkody[11]. O’Malley ostrzega, że łatwo jest, w stanie wzburzenia, powiedzieć coś, co uczyni sprawy trudniejszymi później. “Chodzi o to, żeby słuchać”, mówi. “Chodzi o to, żeby okazać współczucie mową ciała i mimiką twarzy oraz przyznać się: “Pogubiłem się w tym.[12]” Aktywne słuchanie może być użyteczne we wczesnych rozmowach o tożsamości płciowej. Oznacza to używanie trochę innych słów by upewnić się, że rozumiesz co mówi do ciebie twoje dziecko, bez dodawania swoich własnych odczuć na temat tego, co ci [dziecko] powiedziało albo [przedstawianiu] pomysłów odnośnie tego, jaki jest następny krok[13].

Davies-Arai doradza rodzicom, żeby nie panikowali. To zagadnienie jest tak wielkie i jest tyle opublikowanych historii, że lęk może zająć centralne miejsce – ale panika uczyni sytuacje tylko gorszą dla twojego dziecka. Jak mówi: “Okres nastoletni dziecka notorycznie obarcza rodziców trudnymi problemami. Jeżeli skupimy się na jednym problemie, będziemy się go wszędzie doszukiwać – i w sposobie jaki zwracamy się do własnego dziecka, możemy się na tym za bardzo skupiać.” Zamiast tego, [Davies-Arai] radzi wziąć emocjonalny krok do tyłu[14].

Niezależnie od tego czy chodzi o tożsamość płciową, problemy zdrowia psychicznego lub też dzikie i ryzykowne zachowanie, Davies-Arai sugeruje zachowywać się jakbyś miał pełne zaufanie do swojego nastolatka, był całkowicie pewnym [że nastolatek sobie porazdzi] i jakby te zagadnienia cię nie przerażały. “Nie mówię, że masz udawać. Mówię, zachowuj się jakbyś. Nie chodzi o to, żeby odgrywać bycie bardzo pogodnym i radosnym, kiedy naprawdę się martwisz, ale znalezienie takiego miejsca w sobie gdzie możesz stworzyć wiarę w swoje dziecko. Udawaj aż stanie się to prawdą.” Dodaje, że potrzeba do tego trochę skupienia, ale jeżeli potrafisz stworzyć w sobie tą wiarę, przekażesz ją swojemu dziecku. “Innymi słowy, nie traktuj go jak idioty.”[15]

Podsumowanie pomysłów

• Na początku nie angażuj się – tylko słuchaj (aktywnie, jeżeli to możliwe).

• Okaż współczucie swoją mową ciała i mimiką.

• Weź emocjonalny krok wstecz.

• Zachowuj się jakbyś absolutnie ufał swojemu nastolatkowi i te zagadnienia cię nie przerażały.

• Zapoznaj się z tematem zanim zareagujesz.

Edukacja i zrozumienie

Twoje podejście do dziecka powinno być kierowane zrozumieniem powodów, dla których [dziecko] może doświadczać psychologicznego cierpienia. Zdrowie psychiczne jest tu istotne, jak również zaburzenia neurorozwojowe, trauma, to, czy twoje dziecko odczuwa pociąg do tej samej płci i jak wiele czasu spędza ono oglądając materiały trans influencerów online. Więcej informacji o każdym z tych czynników dostępnych jest w pierwszej części tego opracowania.

Psychoterapeutka i jungowska analistka Lisa Marchiano dodaje dalszy, możliwy wymiar: “Dzieci używają tożsamości płciowej, aby wesprzeć się w zadaniach rozwojowych, takich jak separacja od rodziców. Twój trzynastolatek potrzebuje odseparować się od ciebie, i jest to jeden ze sposobów, jaki [ona czy on] może wybrać.[16]” Marcus Evans obserwuje, że nastolatkowie kwestionujący swoją tożsamość płciową są często ugodowymi, pasywnymi, poszukującymi swojej tożsamości dziećmi, które chcą mieć kontrolę nad swoimi emocjami. Ich agresywne, buntownicze uczucia zostają przekierowane na tożsamość płciową. “Pod wieloma względami,” mówi Evans, “mogą się starać zdystansować od dziecka, którym, jak myślą, ich rodzice chcą by byli [tak aby] stać się sobą samym. Trudności z postrzeganiem tego typu konfliktu na poziomie symbolicznym oznaczają, że ich plany są często raczej konkretne – to znaczy, “By stać się sobą, muszę zmienić swoją tożsamość płciową.”[17]

Tożsamość płciowa może być także wewnętrznym odbiciem tego, co dzieje się na zewnątrz. Detranzycjonerzy, którzy piszą dla Our Duty, mówią, że identyfikacja trans może zatrzymać niechciane molestowanie seksualne, usunąć presję by być w romantycznym związku lub oferować większą wolność: “Chłopcy, którzy uwielbiają cekiny i sukienki i balet mogą czuć, że trudniej im znaleźć społeczną akceptację jako ‘mężczyzna’ niż gdyby przeszli tranzycję i ‘żyli jako” kobieta.’”[18]

Z pewnością tożsamość płciowa musi być zrozumiana w relacji do innych ludzi. Tożsamość jest dla nastolatków najbardziej istotną rzeczą, twierdzi Davies-Arai, i może to obejmować tożsamość płciową. “Wiemy, że dziecko może się w ten sposób identyfikować, by zyskać status w grupie rówieśniczej. Może inne dziewczyny zaczęły się identyfikować jako trans czy niebinarne i wszyscy je podziwiają. Może robią to, bo chcą zyskać status społeczny i jest to jedynie faza. Nastolatki próbują różnych rzeczy, aby stworzyć swoją tożsamość. Robią to poprzez ustanowienie jej najpierw w grupie czy w swoim plemieniu – i jeżeli dziecko odkryło plemię trans czy niebinarne, muszą przystosować się do wyznaczników plemienia: język, fryzura i ubiór. Jest to pierwsza poważna faza rozwoju tożsamości.”[19]

Sytuacja twojego dziecka oraz to, jak te czynniki mieszają się ze sobą lub z innymi wpływami, są prawie zawsze unikatowe. GETA (The Gender Exploratory Therapy Association, Związek Eksploracyjnej Terapii Tożsamości Płciowej, przyp. tł] opisuje wiele sposobów w jaki czynniki wpływające na pragnienie zmiany tożsamości mogą się zlewać: “Aspekty relacji z jednym lub obojgiem rodziców mogą powodować lub wzmagać ból, poczucie odrzucenia lub dezorientację. Identyfikacja trans może posłużyć do odrzucenia, kontroli, zdystansowania się od, ukarania lub przywłaszczenia sobie rodzica. Z drugiej strony, może być to wołanie o uwagę i uznanie, próba przełamania dystansu lub próba stania się kimś, kto będzie bardziej kochany. Relacje pomiędzy rodzeństwem mogą być pełne rywalizacji… Potencjalne dynamiki, w których pojawia się kwestia tożsamości płciowej, są wielotorowe[20].” Zrozumienie mechanizmów, które leżą u podstaw tego jak czuje się twoje dziecko, może ci pomóc zobaczyć w jakim stopniu tożsamość płciowa twojego dziecka jest pomocną konstrukcją, wspierającą przejście [dziecka] przez szkołę lub radzeniu sobie z innymi problemami, a w jakim stopniu jest to destrukcyjna etykietka[21].

Pierwszymi krokami do zrozumienia tego, w jaki sposób twoje dziecko zaczęło kwestionować twożsamość [płciową], jest obserwacja[22] i uważne słuchanie tego co [dziecko] mówi po cichu, co leży pod główną narracją[23]. Innym sposobem jest wybadania, jakie [treści] dziecko konsumowało, co oznacza prześledzenie kroków podjętych przez dziecko. Co ogląda na You Tubie? Co czyta online? Strony i forum jakie możesz sprawdzić obejmują Reddit, Tumblr, Discord, DeviantArt i Instagram. Zrozumienie jakie czynniki doprowadziły twoje dziecko do takich a nie innych odczuć , pomogą ci nawigować następne etapy[24]^,[25].

Praca rodziców jest o wiele trudniejsza, jeśli nastolatkowie spędzają dużo czasu online, poznając koncepcje z zakresu tożsamości i gdzie mają znajomych, którzy też koncentrują się na tych ideach. Ci nastolatkowie są zwykle bardziej skłonni do inwestowania w poczucie tożsamości płciowej[26]. Istotne jest również, aby zrozumieć jak długo twoje dziecko zastanawiało się nad tym zagadnieniem. Według Jordana, jeżeli dziecko rozmyślało o tym przez lata, to jest tak emocjonalnie zaangażowane w temat, że porzucenie go będzie związane z poczuciem wstydu. Jest łatwiej dla rodziców, jeśli mogą wejść w interakcję z dzieckiem na wczesnym etapie[27].

Możesz również przyjrzeć się sobie i sprawdzić, czy masz jakieś słabości jako rodzic. Marcus Evans mówi, że ważna jest dynamika rodziny, i że często występuje trauma dotycząca jednego dziecka – na przykład, choroba brata czy siostry, która rozprasza rodziców. “Pojawia się żal do rodziców,” mówi [Marcus Evans]. “’Zawiedliście mnie’...Wszyscy popełniamy błędy [rodzicielskie], [lecz] próba złagodzenia gniewu dziecka poprzez wpadanie w poczucie winy lub kajania się jest mało pomocna.” Zamiast tego, bardziej produktywnym jest próba zrozumienia co ukrywa się pod zachowaniem dziecka[28]. Jest ważnym, żeby spędzić czas czytając i oglądając materiały o krokach jakie twoje dziecko może zechcieć podjąć i co to dla niego będzie oznaczało: na przykład, efekty blokerów dojrzewania na rozwijające się ciało[29]. Część druga naszego opracowania będzie tu pomocna.

Podsumowanie pomysłów

Postaraj się zrozumieć, co skłoniło twoje dziecko do kwestionowania swojej tożsamości płciowej.

Obserwuj bacznie swoje dziecko i staraj się wypracować co kryje się pod główną narracją.

Sprawdź jakie treści twoje dziecko konsumuje online.

Bądź wyczulony na swoje rodzicielskie słabości.

Czytaj dużo o tym, co [tranzycja] może oznaczać dla twojego dziecka.

Tranzycja społeczna

Tranzycja społeczna, jak definiuję ją tutaj, oznacza używanie innego imienia od nadanego przy narodzinach i zaimków, które są odmienne od płci dziecka. Niektórzy włączają w tranzycję społeczną również fryzurę i ubrania, chociaż dla mnie (i nie staram się mówić, że to reprezentuje pogląd moich rozmówców), fryzura i ubrania raczej mają większy związek z przełamywaniem konformizmu płciowego i odsuwanie się od stereotypów. Rozdział o tranzycji społeczną w części drugiej tego opracowania, przedstawia dowody naukowe, sugerujące, że [tranzycja społeczna] może się przyczyniać do utrwalania dysforii płciowej.

Według O’Malley tranzycja społeczna jest złożona i nie powinna być bagatelizowana. “Myślę, że jest to znaczna interwencja psychospołeczna, a rodzice powinni być świadomi, że nigdy w historii nie stosowano masowego zmieniania zaimków i tożsamości[30].” Jeden z moich rozmówców, członek Bayswater Support Group radzi rodzicom by zrozumieli jak poważne znaczenie może mieć tranzycja społeczna, zanim podejmą decyzję. “Rodzice decydują się na to, bo myślą, że jest to odwracalne, i dopiero po czasie orientują się że wpływa to na ostateczny wynik[31].”

Według Davies-Arai, jeśli chodzi o tranzycję społeczną, nie ma jednej właściwej drogi dla rodziców: “Nigdy bym nie powiedziała: nie używaj nowych zaimków czy imienia. Ty znasz swoje dziecko najlepiej. Pomyśl, jako rodzic, co jesteś gotowy zrobić i bądź w tym uczciwy. W moim przypadku, powiedziałabym: Nie jestem gotowa używać zaimków, które nie pokrywają się z twoją płcią… ponieważ byłoby to niezgodne z moim sumieniem. Nie mogę udawać, że rzeczywistość nie istnieje. Możesz również wyjaśnić, że uważasz, że byłoby to złe dla dziecka. Ale nie rób wykładów. Po prostu praktykuj ton głosu mówiący: ‘to oczywista oczywistość’.[32]”

Używanie nowej ksywki – bez używania odmiennych zaimków – może być kompromisem dla niektórych rodzin, tak długo jak [ksywka] jest neutralna płciowo (tak by uniknąć cementowania nowej tożsamości i związanego z nią psychologicznego stresu[33]). Przedstawiciel The Gender Dysphoria Support Network rekomenduje używania pieszczotliwego określenia lub zdrobnienia: “Wielu z nas ma ksywki dla naszych dzieci.[34] Ważne jest abyś miał wpływ na to jakie imię jest używane, nawet jeżeli jest odmienne od tego, które używają znajomi dziecka. Możesz jednak odczuć, że nowe imię prowadzi do utrwalania nowej tożsamości, zamiast pozostawiać ją płynną[35].

Do imion można podejść bardziej lekko i elastycznie niż do zaimków[36]. Nie ma długofalowych badań dotyczących zmiany zaimków[37] i – jak pokazano na początku tego rozdziału – kategorycznie, podejście do dziecka w ten sposób, może uczynić jego dysforię bardziej konkretną[38]. Zachowanie płciowo specyficznych zaimków pozwala dziecku mieć więź z rzeczywistością[39] i drogę z powrotem, jeżeli później zmieni zdanie.

Oczywiście, to w jaki sposób zaangażujesz się w te kwestie ze swoim dzieckiem, musi być zależne od wieku [dziecka] i kontekstu. Najprostsza sytuacja jest, kiedy młody nastolatek, który kwestionuje swoją tożsamość jest w dobrym zdrowiu psychicznym i ma dobre relacje z rodzicami oraz nie ma powodu podejrzewać, że spędza tonę czasu online badając problemy tożsamości płciowej. W takim przypadku, Marchiano rekomenduje wyznaczenie jasnych granic czego tolerować nie będziesz – na przykład, używanie w domu imienia nadanego przy urodzeniu dziecka i zaimków właściwych dla jego płci[40]. Jordan ostrzega, że mogą być potrzebne rozmowy z krewnymi o imieniu i zaimkach, jeżeli zdecydowałeś się na tranzycję społeczną[41].

W sytuacjach, gdy mniej definitywne podejście wydaje się odpowiednie, Davies-Arai mówi: “Możesz złagodzić to podejście, pozostając wiernym swojemu sumieniu i szanując swoje postrzeganie rzeczywistości. Możesz powiedzieć: To jest bardzo interesujące. Nie zawsze będę pamiętać by tak robić. Nie jestem pewna czy tak należy postępować. Staraj się nie zaogniać sytuacji. Trzymaj kanały komunikacji otwarte. Utrzymuj dobrą relację z dzieckiem, tak aby z tobą rozmawiało.[42]”

Ważna jest konsystencja, co oznacza, że nie będziesz zmieniać zdania w sprawie imienia i zaimków[43]. Jednakże granice dotyczące tranzycji społecznej muszą być traktowane przez dziecko poważnie. Rodzice nie mają wpływu na to jak na dziecko wołają ich znajomi i interwencja w tym zakresie zagraża podważeniem twoich starań by konstruktywnie zaangażować się w postawę dziecka. Jak mówi Marchiano: “Zmniejszysz swój autorytet rodzicielski, jeżeli będziesz stawiać granice, których nie możesz wyegzekwować.[44]” Są również inne powody, dla których nie powinieneś wpływać na to co dzieje się w grupie przyjaciół twojego dziecka. O’Malley jasno mówi o tym, że dzieci potrzebują interakcji z rówieśnikami, bez wtrącania się dorosłych, i nie jest przeciwna tranzycji społecznej wśród rówieśników[45].

O ile twoja decyzja jak zachowywać się w domu, jest zależna od twojej specyficznej sytuacji, a to jak na dziecko wołają jego przyjaciele jest poza sferą twojego wpływu, powinnaś być mniej elastyczna, jeżeli chodzi o lokalne władze i szkołę do której chodzi dziecko. “Dorośli, szkoły oraz instytucje… dają stempel tej tożsamości,[46]” mówi O’Malley. Pomysły na to jak radzić sobie z dzieckiem w tych instytucjach są podane w rozdziale Wstawianie się za dzieckiem.

Notatka na temat tożsamości niebinarnej.

Może być tak, że nastolatkowie, którzy identyfikują się jako niebinarni lub płynni płciowo nie potrzebują być tak ściśle monitorowani jak ci, którzy kwestionują swoją tożsamość płciową, jeżeli nie martwią cię żadne leżące u podstawy tej identyfikacji problemy. Może być to normalna faza eksploracji swojej tożsamości, podobna do malowania paznokci na czarno, posiadania dramatycznej nowej fryzury czy chęci bycia trochę alternatywnym. Według Marchiano: “Ona się tylko trochę bawi. Daje jej to autorytet u rówieśników, ale nie jest dzieciakiem, który się głębiej wkopie w ideologię, który zanurzy się w tym do tego stopnia, że nie zostawi miejsca na inne zainteresowania i wyzwania. Jest to część zupełnie normalnego procesu rozwojowego.” Prawdopodobnie nie ma się czym martwić, jeżeli twoje dziecko jest szczęśliwe i ma wiele innych zainteresowań[47].

Niestety, są też inne dzieci, które zamykają się w konceptach tożsamości płciowej w mniej zdrowy sposób. Niektórzy niebinarni nastolatkowie na końcu [eksploracji tożsamości] domagają się mastektomii. Marchiano doradza, że choć naiwnym może być nieposiadanie żadnych obaw dotyczących możliwej trajektorii tożsamości niebinarnej, istotnym jest by nie reagować z przesadą. Możesz zidentyfikować nastolatków, którzy mają więcej podstawowych problemów: “kiedy przechodzą na ciemną stronę i masz wrażenie, że tylko siedzą w swoim pokoju na Internecie – a jak wychodzą [z pokoju], dookoła nich jest czarna chmura”. Powinieneś być bardziej zaniepokojony, mówi Marchiano, jeżeli twoje dziecko ma cechy autystyczne lub jeżeli używa swojej tożsamości by uniknąć szkoły, przyjaciół, zainteresowań lub jako narzędzia władzy w relacji z tobą. [Marchiano] uważa również, że rodzice znają swoje dzieci i mogą polegać na swoich instynktach. “Możesz pewnie zdać sobie sprawę, że coś jest traktowane lekko i dzieciak z tego wyrośnie, lub, że dziecko uczepiło się tego na dobre, prawda?”[48]

Podsumowanie pomysłów

• Nie umniejszaj potencjalnego wpływu tranzycji społecznej.

• Podczas podejmowania decyzji o zmianie imienia, oprzyj się na tym, co wiesz o swoim dziecku. W ramach kompromisu weź pod uwagę używanie jakiejś ksywki.

• Bądź ostrożny w sprawie zmiany zaimków.

• Jeśli jest to potrzebne, przyjmij łagodniejsze podejście, jednocześnie zachowując swoje postrzeganie rzeczywistości.

• Nie zaogniaj sytuacji.

• Upewnij się, że twoje granice są możliwe do wyegzekwowania.

• Nie martw się o tranzycję społeczną wśród przyjaciół dziecka.

• Bądź nieugięty jeżeli chodzi o tranzycję społeczną wśród innych dorosłych i w instytucjach, szczególnie w szkole dziecka.

Zmniejszenie konfliktów związanych z tożsamością płciową

Czasem konflikty pomiędzy rodzicami i nastolatkami mogą się skupiać na tożsamości płciowej, lecz to co naprawdę się dzieje jest o wiele szersze. Nasze zrozumienie tego, co dzieje się z nastolatkiem powinno być tak szerokie jak to tylko możliwe. Według Marcusa Evansa [nastolatki] zmagają się z ustanowieniem swojej tożsamości. Skupiają się na tej jednej strefie zainteresowania włączając w nią swoje wszystkie doświadczenia, poczucie tego, kim są i tranzycję z dzieciństwa do dorosłości[49].

Kłótnie o te kwestie mogą doprowadzić do powstania przepaści pomiędzy wami[50]. Jeśli będziesz usiłował/a krzykiem przekonać dziecko, żeby zmieniło swoje przekonania odnośnie tożsamości płciowej, może doprowadzić to do rozgoryczenia i później, do zahamowania rozwoju [emocjonalnego] w okresie nastoletnim[51]. „Należy być ostrożnym i nie dolewać oliwy do ognia,” mówi Marchiano. Jeżeli stwierdzisz, po prostu, że: “nie zrobimy tego”, ryzykujesz, że [ten temat] stanie się prawdziwym polem walki[52]. Pamflet Our Duty ostrzega, że nastolatek może traktować odrzucenie jego przekonań jako odrzucenie jego samego: “Kłótnie o ideologię mogą spowodować alienację rodzicielską. Bądź ostrożna[53].”

Ważnym jest, aby rozmawiać. Możesz podzielić się swoimi zastrzeżeniami i ale pilnować [żeby te zastrzeżenia wyrażone były] w krótkiej i prostej formie. Podstawą jest unikanie walki o władzę[54]. Punkty niezgody powinny być przekazywane z szacunkiem i empatią, ale możesz w ogóle powstrzymać się od wyrażania braku zgody, jeżeli uważasz, że twoje dziecko jest szczególnie wrażliwe lub zaangażowane w temat – znasz [swoje dziecko] najlepiej[55]. Jak mówi Marcus Evans, nie chodzi o to, aby unikać jakiegokolwiek konfliktu, ale jeżeli konflikty stają się powtarzalne i przewidywalne, są prawdopodobnie używane jako odsunięcie uwagi od innych problemów. “W niektórych przypadkach, dziecko tworzy konflikt, ponieważ czuje się najbardziej utwierdzane w swoich przekonaniach, kiedy się z kłóci z kimś [o swoje przekonania]…  Bez oponenta z którym można walczyć, dziecko musiałoby się przyznać przed sobą do wątpliwości i zagubienia[56].”

Teoretyczka nauk socjalnych i filozofka, Heather Brunskell-Evans, proponuje pozostanie otwartym na sugestie odnośnie tożsamości płciowej w czasie konfliktu z nastolatkami. “Jesteśmy zaganiani w kozi róg, jeżeli jedynym [sposobem by utrzymywać otwarty dialog] jest afirmacja i zgoda z ideologią. Może to być okazją, aby zademonstrować dzieciom, że niezgoda nie prowadzi do końca świata.” Tożsamość płciowa jest doskonałą okazją by rozmawiać, mówi, jeżeli potrafisz uniknąć moralizowania. Może być szczególnie przydatna, jeśli potrafisz przedstawić odrzucenie stereotypów i otwarcie się na wszystkich, bez względu na to, jak się prezentują, jako postępowy pogląd[57].

Innym podejściem może być pozytywne nastawienie do dziecka, z jednoczesnym neutralnym odniesieniem do tożsamości płciowej[58]. Jak twierdzi jeden z moich rozmówców, rodzice mogą również być zmuszani do zaakceptowania, że zgadzają się aby się [z dzieckiem] nie zgadzać, szczególnie w [dyskusjach] ze starszymi nastolatkami. Nie oznacza to jednak akceptowania ślepo wszystkiego co mówi dziecko: „Nigdzie nie zajdziesz, jeżeli będziesz chciał być tylko przyjacielem swojego dzieciaka[59].” Miejscem, gdzie powinieneś postawić granice jest praca domowa, sprzątanie ze stołu, to, jak [nastolatek] traktuje swoje rodzeństwo i odkładanie telefonu przed posiłkiem. “Chodzi o to by zaprosić dzieci do życia rodzinnego, i nie dać im wymówki by się od [życia rodzinnego] wymigać. Chcesz okazywać empatię względem ich trudności i pokazać [dziecku] jak można sobie z trudnościami poradzić[60].”

Podsumowanie pomysłów

• Staraj się zrozumieć co napędza konflikt.

• Jeśli to możliwe, unikaj kłótni z dzieckiem w sprawach dotyczących tożsamości płciowej i bać ostrożnym/ą odrzucając przekonania dziecka

• Wyrażaj różnice zdań z szacunkiem i empatią.

• Unikaj walki o władzę.

• Utrzymuj komunikację.

• Jeśli jest to potrzebne, zgódź się na to, że się [z dzieckiem] nie zgadzasz.

• Skup się na granicach w życiu rodzinnym.

Rozszerzanie perspektyw

Do rozmów o tożsamości płciowej najlepiej jest podejść poprzez rozszerzanie perspektyw, a nie zamykanie się na idee. Marchiano radzi podchodzić do wszystkiego z życzliwą ciekawością, ponieważ zapobiega to temu by sprawy stały się sztywne i zreifikowane. Mówi: “Jeżeli twoje dziecko twierdzi: ‘Mam dysforię’, możesz okazać, że jesteś tym bardzo zainteresowana – tak więc: ‘Kiedy to zaczęłaś czuć? Co o tym myślisz? Wysłuchajmy cię. Porozmawiajmy. Zobaczmy jak to się manifestuje i co [dysforia] ma do powiedzenia.’ Niech twoja ciekawość będzie radykalna[61].” Otwarte pytania mogą być pomocne – możesz, na przykład, zapytać jak [dziecko] się postrzega, czy naprawdę [myśli] że nie jest dziewczyną, lub zdaniem dziecka stanie się, jeśli [dziecko] zmieni się z dziewczyny w chłopaka (lub odwrotnie). Ważnym jest, aby zachować neutralność w sposobie w jaki zadajesz pytania. Jeżeli pokazujesz, że nie oceniasz dziecka, będzie ono wiedziało, że może z tobą porozmawiać[62]^,[63].

“Jednym z najbardziej neutralnych sposobów by zaangażować się w relację z nasza córką była rozmowa o koncepcjach,” mówi jeden z rozmówców. “Zamiast rozmawiać o [córce] i jej męskiej tożsamości, co było dla niej bardzo osobistym tematem, użyliśmy podejścia w stylu: ‘Interesuje mnie co myślisz. Chcę to zrozumieć. Czy myślisz, że płeć jest czymś prawdziwym? Czy myślisz, że ma ona znaczenie, czy raczej tożsamość płciowa jest czymś ważniejszym?... Co znaczy czuć się wewnętrznie jak kobieta?” [Rozmówca] doradza aby nigdy nie wyśmiewać się i nie lekceważyć idei. Użytecznymi tematami jakie można poruszyć są przemoc domowa lub przepisy więzienne. Moment “olśnienia” u jej córki pojawił się, kiedy zdała sobie sprawę, że ludziom trans (i szczególnie trans mężczyznom, którzy są przeoczani w badaniach przesiewowych szyjki macicy) dzieje się krzywda, ponieważ medycyna nie zwraca dostatecznie dużo uwagi na płeć[64].

Dodatkowo, wskazane jest, aby pomóc dziecku skupić się na pomysłach i aktywnościach, wychodzących poza wąski świat tożsamości płciowej, jednocześnie zauważając i starając się zrozumieć czego dziecko stara się unikać poprzez ciągłą obsesję [tożsamości płciowej][65]. Według Susan Evans: “Staraj się rozszerzyć doświadczenia życiowe, myślenie, odczuwanie[66].”

Według Davies-Arai, im większe okażemy zainteresowanie w tej kwestii, tym bardziej dziecko jest zachęcane do kurczowego trzymania się jej[67]. Według innego rozmówcy bagatelizowanie tożsamości płciowej może kupić ci trochę czasu: “Tkwiliśmy w tym pięć lat. Przez większość tego czasu ignorowaliśmy to – ignorowaliśmy tożsamość płciową i przerażający pęd do medykalizacji. W tym samym czasie, czuliśmy się jakbyśmy przegrywali. Z perspektywy czasu, to najlepsza rzecz jaką zrobiliśmy.” Ten rozmówca zaleca, obok ignorowania tożsamości płciowej, podejmowanie starań aby poszerzyć zainteresowania dziecka[68]. To może obejmować starania, aby utrzymać zdrowe relacje z dzieckiem i udział w aktywnościach, w których dziecko chce brać udział[69]. Pomysły na takie aktywności wymienione są poniżej w rozdziale pod tytułem Połączenie umysłu i ciała.

Podsumowanie pomysłów

• Podejdź do rozmowy o tożsamości płciowej z przyjaznym zainteresowaniem.

• Postaraj się otwierać perspektywy, a nie je zamykać.

• Wspieraj swoje dziecko w rozważaniu tematów nie związanych z tożsamością płciową by poszerzyć [życiowe] doświadczenie dziecka.

Decyzje dotyczące tranzycji

W czasie podejmowanie decyzji dotyczących tranzycji rodzice powinni działać powoli i ostrożnie. Ciekawość z pewnością będzie bardziej pomocna niż ocenianie[70], a całkowity denializm jest szczególnie niebezpieczny, jeżeli chodzi o scementowanie pozycji dziecka. Porada detranzycjonerów podsumowana przez Our Duty klaruje to tak:

“Przypomnij sobie jak to jest być nastolatkiem. Zakazywanie czegokolwiek prawdopodobnie spotka się z oporem. To, co możemy zrobić, to zmienić podejście z zakazywania do przesuwania większych decyzji w przyszłość, do czasu aż [dziecko] będzie starsze. Możesz użyć wymówek, takich jak: ‘W tym roku powinnaś się skupić na egzaminach GCSE, a skierowanie do [kliniki tożsamości płciowej] może trochę poczekać. Skupmy się na twojej edukacji, tak byś mogła zdobyć karierę, o której marzysz, a tranzycja jest zawsze opcją na później.’ Nastolatkowie mogą być otwarci na takie argumentowanie, podczas gdy całkowity zakaz sprawi, że poczują się zinfantylizowani i kontrolowani, co popchnie ich głębiej w odmęty tożsamości płciowej[71].”

Pomocnym może być zbudowanie złotego mostu dla twojego dziecka. “Masz do czynienia z nastolatkiem, który chce cię nienawidzić,” mówi członek Bayswater Support Group. Możesz temu zapobiec w jakimś zakresie poprzez sugerowanie, że nie zamykasz się na temat tożsamości [płciowej]. Jeżeli chodzi o młodsze nastolatki, pomocnym może być mówienie takich rzeczy jak: “To ty zadecydujesz, kiedy będziesz starsza. To poważna decyzja. To powinna być słuszna decyzja[72].” Ci którzy zrezygnowali z tranzycji i detranzycjonerzy opisują, że łatwiej im było dokonać zwrotu, jeżeli rodzice lub grupa przyjaciół, którzy wyrażali zaniepokojenie, nie formułowali go w stylu: “No, przecież ci mówiłam[73].”

Nastolatki wkraczające w dorosłość mogą podejmować swoje własne decyzje i rodzice powinni brać to pod uwagę, angażując się w podejmowanie decyzji o tranzycji. Możesz mówić, że wątpliwości są zdrowe i normalne i że [tranzycja] to poważny krok[74]. Jednakże, rodzice powinni unikać zmuszania dorosłych nastolatków do opóźniania tranzycji – na przykład, oferując pomoc finansową na studiach, tylko jeśli [dziecko] opóźni [tranzycję]. Terapeutka i doradczyni nastolatków Sasha Ayad przestrzega, że pójście tą drogą grozi potencjalnym rozpadem więzi pomiędzy tobą i twoim dzieckiem oraz zahamowaniem rozwoju emocjonalnego twojego dziecka. Wyciągnięcie własnych wniosków w późniejszym okresie może być lepsze [dla rozwoju dziecka]. To nie znaczy, że musisz się zgadzać z ich wyborami, lub mówić, że się zgadzasz – zamiast tego wyraź jasno, że nie popierasz decyzji [dziecka], ale jako że [dziecko] jest od ciebie niezależne, to jego decyzja. Ayad zwraca uwagę, że jasna postawa w kwestii autonomii dziecka w tej sferze, pomoże [dziecku] czuć się mniej osaczonymi: „Osaczone dzieci podejmują desperackie działania[75].”

Jednakże, w innych przypadkach, Ayad zaobserwowała, że młode dorosłe dzieci z silnymi i zdrowymi relacjami z rodzicami, mogą odnieść korzyść ze wsparcia mającego na celu opóźnienie decyzji o naturze medycznej. Młodzi dorośli mogą czuć olbrzymią zewnętrzną presję by przejść “tranzycję”, jednocześnie żywiąc niepewność lub lęk co do tak poważnych decyzji. Czasem, gdy rodzice przyjmują twardą pozycję, daje to młodej osobie konkretne usprawiedliwienie by działać powoli i mieć więcej czasu do namysłu[76].

Możesz przekazać wiadomość, że kochasz swoje dziecko, że rozumiesz, że przechodzi przez trudny czas, mówi Susan Evans, i że dobrze by było razem przyjrzeć się problemom. Możesz pomóc [dziecku] w eksploracji oraz dzielić się swoimi wątpliwościami, jednocześnie prezentując jasno własne poglądy. Jeżeli twoje dziecko ciągle jeszcze mieszka w domu, [Evans] doradza byś sprawował rodzicielską władzę w takiej sferze jak uczestnictwo w życiu rodzinnym[77].

Jeżeli chodzi o starsze nastolatki: “Powinieneś być ostrożnym, ponieważ nie chcesz by wasze relacje się załamały,” mówi członek Bayswater Support Group. “Nie chcesz dojść do granicy wytrzymałości[78].”

Tam, gdzie możesz naciskać nieco starsze nastolatki to kwestie niepewności, możesz zachęcać [dziecko] żeby przyznać się do własnych wątpliwości. Jednym z czynników ryzyka jest, gdy rodzic ma same wątpliwości, a nastolatek samą pewność. Marcus Evans mówi, że nastolatkowie potrzebują wziąć odpowiedzialność za własne wątpliwości i zmartwienia, inaczej, zamiast analizować wątpliwości i obawy, używają ich do tworzenia konfliktu pomiędzy wami. Jest ważnym by wyrazić jasno nastolatkom, że będą sami musieli podjąć swoje decyzje i żyć z konsekwencjami, i w związku z tym muszą wziąć odpowiedzialność za wszystkie aspekty procesu podejmowania decyzji – włączając w to wątpliwości i pytania[79].

Rodzice stawiający granice i odwlekający tranzycję mogą obawiać się konfliktu z młodymi nastolatkami. O ile konflikt może być zminimalizowany w tym temacie (proszę popatrzeć na rozdział Umniejszanie konfliktów związanych z tożsamością płciową), pewien poziom konfliktu jest prawdopodobnie nieunikniony – i nie jest to koniecznie czymś złym, jeśli związane jest z utrzymywaniem autorytetu rodzicielskiego w ważnej kwestii. “Zadaniem dziecka jest sprzeciwianie ograniczeniom,” mówi O’Malley. “Rolą rodzica jest stawianie ograniczeń. Prawdopodobnie nie spowolnisz dziecka i nie przekonasz go [że słusznym jest odwlekanie tranzycji]. Do czego można je przekonać, to, że ‘Moi rodzice są kochający i są przekonani, że powinniśmy robić to powoli.[80]’”

Jeżeli chodzi o nastolatków, którzy forsują tranzycję jak szybko się da, Marchiano sugeruje postawienie niewzruszonej granicy, bez względu na to z jaką reakcją się spotkasz – nastolatkowie nie zawsze się z tobą zgodzą i może będziesz musiała stać się obiektem złości. Ostrzega rodziców przed używaniem języka, który sugeruje natychmiastową tranzycję w wieku 18 lat. “Mówię rodzicom młodszych dzieci, którzy dają ultimatum: ‘Nie zrobimy nic zanim skończysz 18 lat’, że może to spowodować trudności w późniejszym okresie. Lepiej jest powiedzieć coś w stylu: ‘Kiedy będziesz na swoim, mieć pracę, kiedy będziesz po kilku związkach – jeżeli chcesz zrobić coś takiego, to droga wolna – ale musisz być w pełni dorosła, żeby to zrobić[81].’”

Marchiano rozpoznaje, że ciężko jest zrozumieć biało –czarny styl myślenia, typowy dla spektrum autyzmu lub wynikający z obsesyjnego zaangażowania w treści online na temat ideologii gender. W idealnym świecie, mówi [Marchiano], rodzina mogłaby na sześć miesięcy zniknąć w wolnych od Internetu obszarach Alaski. Po powrocie, wróciłaby bardziej złożona wersja rzeczywistości[82].

Dla większości rodzin, dla których to nie jest możliwe [Marchiano] proponuje rozwinięcie umiejętności słuchania i zachęcanie do bardziej elastycznego myślenia. Lepsza umiejętność słuchania oznacza zadawanie pytań i prawdziwe słuchanie odpowiedzi, bez względu na to, czy zgadzasz się czy nie z tym, co jest powiedziane – może to nieco ułagodzić [postawę] twojego dziecka. Elastyczne myślenie może być rozwinięte poprzez rozszerzanie obszaru wątpliwości. Jeżeli twoje dziecko jest absolutnie pewne czegoś, Marchiano sugeruje, żeby powiedzieć: “Większość z nas nigdy nie jest pewna niczego. Normalnym stanem jest czucie się trochę skołowanym. Dziś nie jestem pewien co chcę jeść na obiad. Miałem wątpliwości, kiedy ożeniłem się z twoją mamą. Ludzie mają wątpliwości podejmując każdą poważną decyzję. To nie znaczy, że jestem nieszczęśliwy, że to zrobiłem, ale mam swoje wątpliwości. To interesujące, że nie masz żadnych wątpliwości co do [tranzycji]. Możemy więcej o tym porozmawiać?”

Sam możesz też wykształcić elastyczne myślenie, podejmując pośrednią drogę – może oglądając razem film dokumentalny o kultach lub kryzysie opioidowym. Tożsamość płciowa nie jest tu tematem, ale możecie podjąć rozmowę o tym, jak dochodzi do tego typu zjawisk[83].

Podsumowanie pomysłów

• Rób wszystko bardzo powoli i ostrożnie oraz bądź współczujący.

• Bądź zniuansowany, a nie definitywny w swoich dyskusjach – z wyjątkiem czasu tranzycji: jasno komunikuj, że jesteś przeciw wczesnej tranzycji.

• Zachęcaj starsze nastolatki aby przyznały się do swoich wątpliwości.

• Skup się na słuchaniu i zachęcaniu elastycznego myślenia u swoich dzieci.

• Zbuduj złoty most dla twojego dziecka, by łatwiej im było zmienić kierunek.

Wspieranie siebie samego

Rodzice dzieci kwestionujących tożsamość płciową muszą równoważyć potrzeby dziecka związane z jego zdrowym rozwojem i przyszłym dobrostanem, utrzymanie silnych relacji z dzieckiem w obliczu potencjalnego konfliktu, potrzeby reszty twojej rodziny i twoje własne zdrowie psychiczne. To może być najtrudniejszy okres z jakim przychodzi się rodzicom zmierzyć. W tej część naszego opracowania nie będziemy udawać, że ciężar tych przeciwstawnych wpływów może być zmniejszony, ale chcemy podsunąć kilka pomysłów, jak sobie [z tym ciężarem] radzić.

Potrzeba wsparcia zależy od danej osoby. “Niektórzy muszą w pełni oddać się [kwestiom tożsamości płciowej dziecka]” mówi członek Bayswater Support Group. “Inni muszą udawać, że to nie ma miejsca. [Rób to], co umożliwia ci zachowanie zdrowia psychicznego.” Inne problemy nastolatków nie są otoczone milczeniem [które otacza problemy z tożsamością płciową], co dla rodziców jest szczególnie trudne. “Czujesz się jakby świat oszalał a ludzie uczestniczyli w konspiracji, której celem jest skrzywdzenie twojego dziecka[84].”

Uzyskanie dostępu do zewnętrznego wsparcia

Rozmowa z innymi rodzicami jest niezwykle ważna dla rodziców nastolatków kwestionujących tożsamość płciową, również dlatego, że częścią tych rozmów jest wymiana pomysłów[85]. Każdy rodzic potrzebuje dobrego przyjaciela, który wysłucha bez oceniania – przyjaciela, który… zgodzi się z tobą i nigdy nie sprawi, że czujesz się jak bigot,” mówi Davies-Arai[86]. Dobrze jest znaleźć osobę bądź grupę, z którymi możesz porozmawiać w zaufaniu, bez konieczności tłumaczenia się i bez kwestionowania twoich motywacji przez innych [członków grupy][87]. Jeżeli nie masz nikogo takiego w najbliższym otoczeniu, rodzic z innej szkoły może stać się tak tą osobą[88],

Dobre grupy wsparcia mogą pomóc ci zachować dobrą relację z nastolatkiem, jednocześnie unikając afirmacji[89] i mogą pomóc również tobie samemu[90]. Grupy te obejmują Bayswater Support Group (UK), Gender Dysphoria Support Network (międzynarodowa), Our Duty (UK) oraz Parents of ROGD Kids (USA – proszę zanotować, że ich strona nie była ostatnio aktualizowana, więc może być na niej mniej ruchu niż na innych). W ciągu ostatnich kilku lat, mówi Jordan, ludzie czuli się bardzo ograniczeni w tym co mogą powiedzieć publicznie. Grupy wsparcia oferują środowisko, w którym rodzice “mogą powiedzieć, cokolwiek chcą, i nikomu to nie będzie przeszkadzać. Jest to bardzo wyzwalające i dodaje pewności siebie, kiedy mają problemy ze swoimi dziećmi – jeżeli jesteś częścią grupy, możesz wymieniać się pomysłami.[91]” Możesz zmieniać grupy na jakie chodzisz, w zależności od twojego nastroju i sytuacji, ponieważ bo każda grupa spełnia inne potrzeby[92]. Organizacje takie jak Transgender Trend (UK) i 4thWaveNow (USA) mogą również pomóc ci w kwestiach źródeł informacji i doradztwa.

Warto by też było rozważyć terapię dla siebie samego. “Nie żałuj na to kasy,” mówi O’Malley. “Ludzie często płacą kupę pieniędzy za swoje nastoletnie dziecko, lecz nie wydają takich pieniędzy na siebie i to jest błędem… Jest o wiele bardziej skutecznym samemu szukać pomocy, a dopiero potem rozważać, czy twój dzieciak potrzebuje pomocy[93].” Coaching i rady dotyczące rodzicielstwa powinny być częścią tego, nie dlatego, że rodzicom czegoś brakuje, według O’Malley – tylko dlatego, że sytuacja jest bardzo trudna. Idealnie oboje rodziców, jeżeli to możliwe, powinni pójść na terapię, lecz priorytetowo powinniśmy traktować osobę, która jest najbardziej zaangażowana w wychowywanie dziecka. “Osoba, która podejmuje decyzje, powinna pójść na terapię… do coacha, otrzymać pomoc i wsparcie[94].”

Poprzez Gender Exploratory Therapy Association (stowarzyszenie międzynarodowe; niektórzy wymienieni na ich stronie terapeuci oferują terapię online) możesz znaleźć terapeutę, którego podejście do tożsamości płciowej jest eksploracyjne, nie afirmatywne,

Podsumowanie pomysłów

• Rozmawiaj z innymi rodzicami i zaufanymi przyjaciółmi.

• Przyłącz się do grupy wsparcia.

• Skorzystaj z materiałów online i doradztwa.

• Rozważ terapię dla samego siebie, [terapię] posiadającą elementy coachingu rodzicielskiego, jak również generalnego wsparcia i nie bój się wydać na to pieniędzy.

Radzenie sobie z negatywami

Negatywne elementy z jakimi będziesz musiał sobie radzić obejmują odrzucenie przez własne dziecko, uczucie wstydu i obawy, że popełniasz lub popełniłeś błędy. Część przechodzenia przez ten okres prawdopodobnie będzie wymagała nauczenia się poruszania wśród tych elementów , z których najbardziej trudne może być odrzucenie – nastolatkowie, i nie tylko ci, którzy kwestionują swoją tożsamość płciową, często odrzucają miłość i wsparcie, które rodzice starają się im zaoferować. Jeden z rozmówców mówi: “Z mojego własnego doświadczenia, łatwo jest usunąć się [od dziecka] jako rodzic. To bardzo przykre kiedy odrzuci cię własne dziecko. Zrób sobie przerwę, jeżeli tego potrzebujesz, idź na długi spacer by dać sobie trochę czasu i staraj się utrzymywać kochającą relację ze swoim dzieckiem[95].”

Według Jordana istotnym jest by odseparować zachowanie twojego dziecka od tego kim ono jest: “Pamiętaj, to co dana osoba robi nie jest tą osobą. To ciągle twoje dziecko.” Mówi by być świadomym, że “dziecko będzie robić dosyć nienawistne rzeczy, i chodzi o to, żeby mieć tą wytrzymałość, by zrozumieć, że może ci się nie podobać jak się [dziecko] zachowuje, ale wciąż możesz swoje dziecko kochać… To może być naprawdę okropne, kiedy dziecko jest wredne i wszystko niszczy.” W takich sytuacjach, pomocne jest, aby zdać sobie sprawę, że dostępne jest wsparcie (proszę popatrzeć powyżej)[96], jak również świadomość, że jakiekolwiek odrzucenie jest bardzo powierzchowne. Według Marchiano nawet najbardziej krnąbrne, odrzucające [rodziców] nastolatki ciągle naprawdę chcą i potrzebują swoich rodziców[97].

Możesz zbudować swoją wytrzymałość poprzez spędzenie czasu rozważając to, w co naprawdę wierzysz, co ułatwi ci później trzymanie się swoich przekonań w obliczu opozycji dziecka. Ayad mówi: “Jeżeli stawiasz granicę… i stajesz przed naprawdę brutalnym językiem dziecka, może to złamać twoją emocjonalną odporność i możesz się poddać. Możesz zrobić coś co nie jest w najlepszym interesie dziecka. Jeżeli jako rodzic czujesz się pewny siebie i tego co mówią ci twoje instynkty oraz przeczucia i zrobiłeś rozeznanie w temacie, czujesz się dobrze wyposażony [w wiedzę i argumenty], czujesz, że rozumiesz sytuację, może ci to pomóc wzmocnić twoją determinację[98].”

Opisuje poczucie stania w twarz z gniewem i wściekłością, i wytrzymywanie tego mówiąc: “Kocham cię. Kocham cię. Kocham cię. Możesz nie rozumieć, dlaczego mówię to teraz, ale obiecuję ci, że kieruje się miłością[99].”

Wstyd jest kolejną barierą dla wielu rodziców, uniemożliwiającą im radzenie sobie w tym okresie, ponieważ czują, że w jakiś sposób przyczynili się do stanu swojego dziecka. Susan Evans sugeruje, że tyle mówi się o wielkich traumach, które czasem mogą wpłynąć na trudności związane z tożsamością płciową, że rodzice martwią się, że ich dziecko doświadczyło właśnie takiej traumy – ale są dzieci, w których przypadku nie jest to prawdą. “Niektóre traumy są z małego ‘t’”, jak mówi Evans. “To nie tak, że [dziecko] jest straumatyzowane, albo zostało źle wychowywane… Każde dziecko jest unikalne. U niektórych dzieci, trudno jest powiedzieć, dlaczego znalazły się w takiej sytuacji[100].” “W podobny sposób, możesz wpłynąć na drogę, którą będzie podążać twoje dziecko, ale nie możesz jest zdeterminować.” “Nie masz wszystkich odpowiedzi. Nie ma magicznych rozwiązań… Do pewnego stopnia, jest to kwestia szczęścia,” mówi członek Bayswater Support Group. “Dzieci się różnią i niektóre są bardziej skłonne… do podejmowania ryzyka[101].”

Dobrze jest uodpornić się na popełnianie błędów. “Czasem może cię ponieść i wdasz się w pyskówkę,” mówi Marcus Evans, “i to nie jest koniec świata[102].” Tą kwestię podkreśla także członek Bayswater Support Group: “Ciągle coś chrzanisz. Nie bądź dla siebie zbyt surowy, kiedy nieodpowiednio zareagujesz w rozmowie[103].” Jeśli martwisz się, że stosujesz złe podejście wobec dziecka, warto jest sobie przypomnieć, że to ty znasz [swoje dziecko]. Masz instynkt co robić. To jest bardzo ważne, nawet jeżeli koliduje z życzeniami dziecka[104].

Szczerość jest częścią przyzwyczajania się do negatywnych aspektów i twoich własnych myśli. O’Malley mówi: “Pośród rodziców dzieci przejawiającymi zaburzenia tożsamości płciowej, istnieje mit, że trzeba trzymać swoje przemyślenia dla siebie – że trzeba być ukrywać [własną opinię], udawać, że się zgadza [z opinią dziecka] – a ja myślę, że to nieprawda. Myślę, że to mit. Rodzice obchodzą się z dzieckiem jak z jajkiem i boją się mówić prawdę.” Lęk przed konfliktem jest bardzo częsty u rodziców dzieci kwestionujących tożsamość płciową. Jest to coś, czemu można zapobiec, mówi O’Malley, nawet jeżeli będziesz potrzebować w tym pomocy (i dobrze jest sobie przypomnieć, co było powiedziane wcześniej, że lepiej, jeżeli konflikt jest opanowany, a nie wszechogarniający). “Nie wierz w mit, że musisz udawać [zgodę z dzieckiem],” doradza[105].

Podsumowanie pomysłów

• Daj sobie czas i przestrzeń niezbędne aby stać się odpornym na każde odrzucające zachowanie dziecka.

• Odseparuj zachowanie dziecka od tego kim [dziecko] jest.

• Pamiętaj, że dostępne jest wsparcie.

• Zapoznaj się z tematem, żebyś był pewien/pewna granic, które stawiasz.

• Powiedz sobie, że nie musisz się wstydzić, i że nie możesz jej ustalić drogi dziecka, możesz tylko na nią wpłynąć.

• Uodpornij się na popełnianie błędów – będziesz je robił i to jest ok.

• Pamiętaj, że znasz swoje dziecko, masz dobry instynkt i nie potrzebujesz obchodzić się z nim jak z jajkiem.

Otwieranie swojego własnego świata.

To nie tylko perspektywy nastolatków kwestionujących swoją tożsamość płciową wymagają poszerzenia. O ile jest istotnym by nie pozwolić nastolatkowi na nieustanne rozważania o tożsamości płciowej – [dziecko] powinno wiedzieć, że jest czymś więcej niż jego tożsamość płciowa – jest ważnym byś sam mógł się skupić na innych rzeczach. Rodzice dziecka kwestionującego swoją tożsamość mogą znaleźć się w sytuacji, kiedy myślenie o tożsamości dziecka jest ich dominującym stanem i są oni uwikłani w relację z dzieckiem do tego stopnia, że ich nastrój zależy od nastroju dziecka[106]. Rodzice mogą się zatracić w tym zagadnieniu, według członka Gender Dysphoria Support Network: “Może to zawładnąć życiem rodzica w takim samym stopniu jak dziecka. Rodzice starają się zostać ekspertami… Może wydawać się to sytuacją alarmową[107].”

Jednakże [takie zaangażowanie] może być mało pomocne dla twojego dziecka, podobnie jak dla ciebie. “Musisz być pełną osobą by wspierać swoje dziecko,” mówi przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network[108]. Członek Bayswater Support Group sugeruje stosowanie takich samych porad wobec siebie jak w stosunku do swojego dziecka – nie bądź zafiksowany i trzymaj inne sfery swojego życia otwarte[109]. Skupianie się na rzeczach odmiennych od tożsamości płciowej dziecka obejmuje pilnowanie tego, żeby troszczyć się o swoje potrzeby[110], może poprzez podjęcie jakiegoś nowego hobby, upewnienie się, że spędzasz czas z przyjaciółmi i że rozmawiacie o czymś innym niż tożsamość płciowa i dostarczacie sobie dawkę kultury[111].

Powrót do starego hobby lub zabranie się za coś co zawsze chciałeś robić również może pomóc. Marchiano poznała rodziców, którzy wreszcie zaczęli się uczyć gry na pianinie lub czytać literaturę rosyjską. Mówi: “Zainwestuj w swoje życie. Rób rzeczy, które cię cieszą, upewnij się, że śpisz, że jesz, że przebywasz na wolnym powietrzu[112].” Twoimi priorytetami powinny być rzeczy dzięki którym możesz zachowywać się cierpliwie i racjonalnie. Jeden terapeuta mówi tak: “Powinieneś zacząć uprawiać jogę, medytację, modlić się, brać Xanax – cokolwiek jest w stanie uspokoić twój gadzi mózg, tak byś miał dostęp do swojej logicznej, strategicznej, cierpliwej kory przedczołowej[113].”

Przesunięcie uwagi z dziecka na całą rodzinę może być również sposobem na otwarcie twojego świata. “Dbanie o siebie jest trochę wyświechtanym terminem,” mówi Davies-Arai, “ale ta kwestia może stać się punktem skupienia dla całej rodziny.” Doradza, aby rodzice – na ile tylko jest to możliwe – przenieśli punkt skupienia z tożsamości płciowej i dziecka, na całą rodzinę. Mówi: “Może tak się stać z każdym zagadnieniem. Dziecko, które ma problem jest tym, które dyktuje zasady rodziny i wszyscy chodzą w koło niego na paluszkach. Przestań skupiać się na tym tematcie. Pozwól by twoje dziecko miało przestrzeń do wzrostu i rozwoju.  Trzymaj się swoich granic i zrozumienia rzeczywistości. Nie udawaj. Bądź zasadniczy. Rozmawiaj o innych rzeczach. Skupianie się na innym dziecku, partnerze lub szerszej rodzinie może być trudne w praktyce i zabiera dużo roboty, ale Davies-Araimówi: “Pomoże ci to nie zwariować.[114]”

Kuszące może być, aby zająć się działalnością aktywistyczną w tym obszarze – na przykład, prowadzić kampanię w celu zmuszenia szkół do przedstawiania tożsamości płciowej jako systemu wierzeń, a nie faktu – jako sposób na przekierowanie swojej uwagi. O’Malley jednak odradza takie podejście i zachęca do szukania wsparcia. “Aktywizm może być pożyteczny w niektórym kontekście, ale może być też w ogromnej mierze działaniem zastępczym[115].”

W tożsamości płciowej dziecka jest tyle ruchomych części, że będzie się ona zmieniać prawdopodobnie przy jakimkolwiek wpływie zewnętrznym[116]. Częścią otwierania świata może być w związku z tym myślenie o przyszłości. Twoje dziecko jest pewnie bardzo różne od tego jakie było pięć lat temu, i to samo jest prawdziwe w twoim przypadku. Problemy jakie masz teraz mogą same się rozwiązać.

Podsumowanie pomysłów

• Staraj się by ta kwestia nie zdominowała twojego umysłu.

• Podejmij nowe hobby lub powróć do starego, spędzaj czas z przyjaciółmi, rozmawiaj o czymś innym niż ideologia gender i zaserwuj sobie dozę kultury.

• Uczyń priorytetem rzeczy, które pozwalają się ci zachowywać się cierpliwie i racjonalnie.

 • Przenieś swoją uwagę z dziecka na rodzinę jako całość.

• Bądź ostrożny z aktywizmem.

• Nie zakładaj, że nic się nie zmieni.

Komunikacja z dzieckiem kwestionującym swoją tożsamość płciową

Trudno jest wiedzieć jak porozumiewać się z dzieckiem doświadczającym wątpliwości w kwestii swojej tożsamości płciowej, ponieważ stawka jest tak wysoka. Jednak, istnieje wiele ogólnych zasad które mogą być pomocne. Wiele porad skupia się wokół podstawowych zasad wychowania dzieci – na przykład, pokazywania dziecku, że je kochasz, że uważasz jego uczucia za istotne (nawet jeżeli nie zgadzasz się z jego interpretacją rzeczywistości) i skutecznym radzeniu sobie z konfliktami. Poniżej znajdziecie specjalny rozdział o komunikacji z dzieckiem, które nie chce się komunikować pt. Specyficzne wyzwania.

Rola uwagi

Bycie świadomym wzorów komunikacji pomoże lepiej ci radzić sobie ze swoim dzieckiem. Jordan doradza rodzicom by zdawali sobie sprawę z rodzicielskiego, dorosłego i dziecięcego stanu ego, które skonceptualizowal Eric Berne[117]. Stan rodzicielski oparty jest na obserwacji i może obejmować instrukcje jak zachowywać się w otoczeniu innych ludzi. Stan dziecięcy jest oparty na emocjach. Stan dorosły jest tym, który w idealnych warunkach, chcesz przyjąć jako rodzic (unikając, wbrew instynktowi, bardziej obserwującego i instruktażowego stanu rodzicielskiego) – w stanie dorosłym, dokonujesz decyzji, rozważając swoje obserwacje i uczucia. Berne radzi, aby rozważyć nie tylko słowa, ale również to, jak są one wypowiadane i jakie niewerbalne sygnały przesyłasz, kiedy starasz się zadecydować, który stan ego zajmujesz[118].

Jordan radzi obserwować oznaki tego, że twoja rozmowa z dzieckiem przenosi się z płaszczyzny dorosłego rozmawiającego z dorosłym na inny poziom. Kiedy jedna osoba jest na poziomie rodzica, a druga dziecka, mówi [Jordan], istotnym jest sobie zdać sprawę, że rozmowa przestaje być konstruktywna i że potrzebujesz zmienić taktykę. “Zauważ, że tylko konstruktywne, dorosłe rozmowy są użyteczne,” jeżeli chodzi o tożsamość płciową. “Wszystko inne jest destrukcyjne[119].”

Marcus Evans doradza zwracać większą uwagę na rzeczy obecne w dziecku, jak i te, których mu brakuje[120]. Jedną z takich sfer może być seksualność. “Dzieci, które przyjmujemy [na terapię] zwykle są przerażone seksualnością,” mówi Evans. “Te dzieci nie uprawiają seksu. Nie myślą o nim. Przyglądają się [swoim] seksualnym ciałom i nie chcą mieć z nimi nic do czynienia.” Częścią otwierania myślenia mogą być rozmowy z dzieckiem o tym kogo lubią i kto im się podoba[121].

Możesz również spędzić trochę czasu identyfikując scenariusze, w których dziecku najłatwiej się jest z tobą komunikować, a kiedy uda ci się to zrobić, dać mu wiele szans by porozumiewało się z tobą w taki sposób. Może najłatwiej jest mu otworzyć się kiedy siedzicie obok siebie w aucie lub gracie razem w gry komputerowe[122].

Podsumowanie pomysłów

• Bądź świadomy wzorców komunikacji.

• Kończ rozmowy, gdy stają się destrukcyjne – kiedy ty bądź dziecko stajesz się autokratycznym, a twoje dziecko emocjonalne.

• Zauważ o czym twoje dziecko mówi, a o czym nie.

• Zastanów się, kiedy dziecku jest najłatwiej się z tobą komunikować i daj mu dużo okazji by to robiło.

Więź i walidacja

Ważnym jest, że twoje dziecko wie, że może liczyć na twoją miłość i wsparcie – nawet jeżeli okazujesz bardziej wsparcie dla dziecka a nie dla jego wybranej tożsamości. Walidacja oznacza rozpoznanie i docenienie dziecka jako człowieka, którym teraz jest, nawet jeżeli tęsknisz za jego szczęśliwą, beztroską wersją. Oznacza to również poznanie nowej wersji [dziecka] i bycie otwartym na to co [dziecko] myśli i czuje. Rzeczy, które czynią twoje dziecko unikatowym i interesującym nie są w ogóle związane z tym czy widzi się jako dziewczyna czy chłopak lub coś pomiędzy[123]^,[124].

Częścią budowania tej więzi jest budowanie twojej relacji z dzieckiem, pomimo trudności jakie przechodzisz. Marchiano zwraca uwagę: “W momencie, gdy dzieciak ukończy 18 lat, jedyny wpływ jaki będziesz mieć na swoje dziecko będzie opierał się o waszą relację. Musisz nad nią pracować[125].” Pomocnym może być znalezienie celowo pozytywnych rzeczy, które mówisz do dziecka. Dawanie ciągłej, pozytywnej uwagi – równocześnie z refleksyjnym słuchaniem (kiedy dziecko mówi, a ty odzwierciedlasz co usłyszałeś) – może wzmocnić waszą relację[126], co ułatwi dziecku radzenie sobie z trudnymi sytuacjami. Sama świadomość, że usiłujesz się komunikować ze swoim dzieckiem, nawet jeżeli twoje próby są nieporadne lub chybione, może pomóc [dziecku] czuć się mniej samotnie[127].

Znalezienie równowagi pomiędzy dwoma skrajnościami jest kluczowe w komunikacji. Nie chcesz ciągle dokonywać inwazji przestrzeni dziecka, ale nie chcesz też zostawić go samego ze swoimi myślami. Zamiast tego, możesz szukać równowagi poprzez sprawdzanie go od czasu do czasu jak się dziecko ma, bez wywierania presji, mówi Davies-Arai: “Bardzo liczy się tu ton głosu i zadawanie pytań w sposób, który nie jest natarczywy – ‘Czy wszystko jest w porządku? Jak tam szkoła? O co chodzi?’ – rodzaje pytań, które dają twojemu dziecko trochę przestrzeni[128].” Komunikacja nie musi też być zawsze werbalna. Możesz dotrzeć do dziecka poprzez coś tak prostego jak przyniesienie im szklanki herbaty[129].

Wracając do kwestii poruszonej wcześniej, o poszerzaniu horyzontów, byłoby dobrze porozmawiać z dzieckiem o świecie jaki was otacza. Opcje obejmują: politykę, telewizję i filmy, muzykę oraz komedie[130].

Podsumowanie pomysłów

 •Daj walidację swojemu dziecku (co nie oznacza, że walidujesz jego tożsamość płciową).

 • Upewnij się, że [dziecko] wie, że je kochasz i wspierasz.

•  Celowo staraj się znaleźć pozytywne rzeczy, które możesz mu powiedzieć.

• Sprawdzaj, jak [dziecko] sobie radzi bez zbytniego wywierania presji na nie.

• Zwracaj uwagę na ton swojego głosu.

• Rozmawiaj z dzieckiem o świecie, który was otacza.

Jak się nie komunikować

“Pogodna pewność siebie” jest podejściem wykształconym przez wielu rodziców małych dzieci, [podejściem] które może trwać nawet do okresu, kiedy [dzieci] stają się nastolatkami. To [podejście] trudniej jest utrzymać, kiedy dzieci dorastają i [utrzymanie go] wymaga od rodziców udawania – co, według O’Malley, przyczynia się do alienacji nastolatków. Lepiej być autentycznym[131]. Lepiej jest również unikać dyskusji na potencjalnie kontrowersyjne tematy, którym jeszcze nie musisz stawiać czoła. “Nie wdawaj się w batalie przyszłości” radzi członek Bayswater Support Group. “Gromadź materiały informacyjne na czas, kiedy będziesz ich potrzebować w rozmowie [ze swoim dzieckiem]”.[132]

Finalnie, mało zyskasz zasypując dziecko faktami i liczbami dotyczącymi medycznej tranzycji lub innych obszarów w których się nie zgadzacie. “Próba odciągnięcia dziecka od głęboko zakorzenionych przekonań poprzez prezentację faktów, jest skazana na porażkę” mówi Jordan, “nie trać czasu na tego typu działania[133].” Susan Evans sugeruje, że fakty naukowe faktyczne nie działają, dopóki dziecko nie znajdzie się w bardziej otwartym stanie umysłu: “We wczesnych stadiach, te dzieci starają się pozbyć rzeczy ze świadomości – zanim mogą uznać [dowody naukowe], potrzebują pomocy by otworzyć swoje myślenie[134].” W rozdziale Rozszerzanie horyzontów, poniżej, znajdziecie pomysły, jak to zrobić.

Podsumowanie pomysłów

• Unikaj “pogodnej pewności siebie”.

• Nie wdawaj się w batalie przyszłości.

• Nie używaj dowodów naukowych i faktów by przekonać dziecko do twojego sposobu myślenia.

Radzenie sobie z konfliktami

Zwracaliśmy już uwagę na konieczność umniejszania konfliktów dotyczących tożsamości płciowej, ale istnieje szersze zagadnienie jak nie zgadzać się z dzieckiem w kwestii tożsamości i, być może, innych kwestii. Jest możliwe, aby wyrażać niezgodę, jednocześnie minimalizując konflikt – konflikt nie musi prowadzić do wybuchu. I pewien poziom konfliktu jest nieunikniony.

Może być tak, że dzieci nie potrafią wyrazić swojej niezgody w innych obszarach swojego życia, ale tożsamość płciowa staje się dla nich jedyną strefą zaciętego konfliktu[135]. Jeżeli twoje dziecko nie jest w stanie wyrazić niezgody w innych dziedzinach, możesz delikatnie zwrócić na to uwagę. Marcus Evans sugeruje zadawanie pytań – “Nie chcesz wywoływać awantury – dlaczego[136]?” Możesz umożliwić dyskusję o czymś bezpiecznym, jak polityka[137], która pomoże twojemu dziecku praktykować zdrową różnicę zdań w obszarze, które dziecko uważa za bezpieczny. Możesz również podejść lekko do konfliktu. Marchiano sugeruje coś takiego jak: “Możesz mieć fryzurę jaką chcesz. Możesz wybierać swoje ubrania. Chcemy żebyś realizowała swoje zainteresowania. Ale nie zgadzamy się z tym, że urodziłaś się w złym ciele[138].”

Brunskell-Evans zwraca uwagę, że konflikt, kiedy jest połączony z granicami, daje dzieciom i młodym ludziom poczucie bezpieczeństwa. “Myślę, że jeżeli nastolatek zdaje sobie sprawę, że może przeciągnąć rodzica na własną stronę, staje się on bardziej nieszczęśliwy, zakompleksiony i daje mu to zbyt dużą władzę. Ta władza nie byłaby problemem, gdyby prowadziła do szczęśliwego zakończenia [konfliktu]. Lecz z mojego doświadczenia, do takiego zakończenia nie prowadzi. Im bardziej będziesz nastolatkowi ustępować, tym więcej [nastolatek] będzie od ciebie żądać… Rodzice muszą mieć silne poczucie, że są dorosłymi i chronią swoje dziecko[139].”

Jeżeli chodzi o bardziej konfliktowe sytuacje, będziesz pewnie chciał ustalić jakie potencjalne obszary konfliktu z twoim dzieckiem są naprawdę istotne, a które można zostawić na boku[140]. W zależności od dziecka i rodziny, zakaz tranzycji społecznej lub niechęć do wczesnej tranzycji medycznej mogą być obszarem konfliktu w który możesz chcieć – lub musieć – się zaangażować.

Kiedy dochodzi do konfliktu pomiędzy tobą i dzieckiem, O’Malley poleca zamknięcie dyskusji i opuszczenie pokoju na krótko po tym, jak punkt najwyższego zaangażowania został osiągnięty. “Wielu rodzicom zależy na tym by dziecko się z nimi zgodziło, bo nie chcą mówić [dziecku]: ‘Takie są zasady’ i wyjść z pokoju[141]”, mówi.” Marcus Evans zwraca uwagę na to samo: “Często pojawia się dziecinne życzenie, że rodzice na wszystko się zgodzą. Jest to częścią problemu i [rodzice] są obwiniani, ponieważ nie chcą się na wszystko zgodzić. Bycie rodzicem obejmuje podejmowanie decyzji, które są w najlepszym interesie dziecka[142].” Po zakończeniu konfliktu, chcesz przekazać dziecku, że wiesz, że jest zdenerwowane, ale będzie lepiej dla obu stron, jeżeli zakończycie kłótnię[143].

O’Malley mówi, że wtedy należy pochylić się z miłością nad innymi sferami życia dziecka. Możesz powiedzieć mu: “Pamiętasz, kiedy powiedziałam ci, że nigdy nie będziesz mieć szczeniaczka? Jak się temu opierałam, bo to wiąże się z dodatkowymi obowiązkami? Teraz jestem gotowa podarować ci szczeniaka. Widzę, jak jesteś poruszona.” Możesz zaoferować rzeczy, które nie są ci na rękę, o czym twoje dziecko wie. “Ale, ponieważ bardzo [dziecko] kochasz, jesteś gotowa wieźć je przez pół kraju, jeżeli chce w czymś uczestniczyć. Masz twardą granicę, jeżeli chodzi o [tożsamość płciową], ale jesteś gotowa okazać miłość w innych sferach jego życia (…) ponieważ wiesz jak załamane jest [dziecko] w tej kwestii[144]”

Podsumowanie pomysłów

 • Zadawaj delikatne pytania, jeżeli twoje dziecko czuje się niezdolne do niezgody w innych sferach oprócz tożsamość płciowa. 

• Pamiętaj, że rodzice mają prawo nie zgadzać się ze swoimi dziećmi.

• Rozważ, które potencjalne strefy konfliktu są ważne i ignoruj wszystkie inne.

• Wyjdź z pokoju, zamiast przeciągać kłótnię.

• Szukaj okazji by pokazać swojemu dziecko jak bardzo je kochasz.

Wspieranie ciała i umysłu

Praca u podstaw

Praca u podstaw obejmuje wspieranie twojego dziecka, jeżeli chodzi o już istniejące problemy i pomaganie mu w tworzeniu silnego poczucia tożsamości, odrębnego od tożsamości płciowej. Jak przedstawiono w pierwszej części tej serii, jeżeli twoje dziecko ma problemy z tożsamością płciową, z dużym prawdopodobieństwem ma też inne problemy psychiczne, zaburzenia neurorozwojowe lub inne problemy, a dojrzewanie jest dla niego trudne. Alternatywnie, może zmagać się z akceptacją swojej homoseksualności. Szukanie sposobów na wspieranie twojego dziecka w tych sferach może pomóc wyeliminować niepokój, który leży u podstawy problemów z tożsamością płciową. Możesz, na przykład, poprosić szkołę dziecka o dodatkowe wsparcie, jeżeli podejrzewasz, że [dziecko] ma zaburzenia neurorozwojowe lub kupić mu książkę, która wyjaśni mu, że złe samopoczucie w okresie dojrzewania jest normalne i przeminie z czasem – na przykład, Milli Hill “My Period for Girls” – lub znormalizować rozmowy o byciu gejem czy lesbijką.

Jordan mówi, że musimy lepiej uczyć nasze dzieci o tym, czego oczekiwać podczas dojrzewania. Dorastanie “zmienia znacznie to jak postrzega się własne ciało. [Ciało] rozwija się we wszystkich kierunkach. Jest to związane ze zwiększoną niezdarnością. Powinniśmy uspokoić dzieci: ‘Tak, to jest częścią dojrzewania. Nigdy nie będziesz już tak szybko rosnąć, i będziesz się z tym czuć dziwnie, i to w porządku[145].’” Możesz też przyjrzeć się szczerze innym czynnikom, które mogą leżeć u podstaw cierpienia twojego dziecka i jak mogłabyś [dziecku] pomóc. Jeżeli, na przykład, nie układa ci się z partnerem – co może być podstawą niepokoju nastolatka[146] – warto pomyśleć o terapii par.

Istotnym jest także by afirmować i utwierdzać nieprzestrzeganie ról płciowych. Marchiano komentuje: “Myślę, że częścią tego Behemota jest nadmierna obsesja na punkcie stereotypów ról płciowych i i próba wdrażania ich na siłę w złym kierunku[147].” Jeżeli masz córkę, powinnaś jej mówić jak wspaniale być dziewczyną, co jest często zaprzeczane przez kulturę[148]. Częścią tego jest przekazanie nastolatkowi, że może wyrażać się jak chce i że nie musi dostosowywać się do tego, czego oczekuje od niego społeczeństwo. Chłopcy mogą być wrażliwi; dziewczyny mogą być silne i asertywne. Istnieje skala ludzkich emocji u obu płci, jak również skala zainteresowań i preferencji.

Brunskell-Evans doradza unikanie koncepcji dysforii płciowej u dziecka, co [Brunskell-Evans] postrzega jako konstrukt, zarówno w rozmowie z dzieckiem, jak i wewnętrznie. “Od momentu, kiedy zostanie to skonkretyzowane jako materialna rzeczywistość, jak rodziz może rozróżnić pomiędzy prawdziwą dysforią, a innymi rzeczami, których doświadcza młoda osoba w tym okresie czasu?” Te nastolatki próbują zrozumieć swoje doświadczenia poprzez szczególny pryzmat kulturowy i [Brunskell-Evans] uważa, że dawanie temu etykietki jest mało pomocne[149].

To związane jest z tożsamością, którą Marcus Evans proponuje postrzegać w najszerszej postaci. “Kim jesteś?, pyta. “Jest to problem z tożsamością a dopiero potem staje się problemem z tożsamością płciową… Nie patrz na dziecko przez pryzmat tożsamości płciowej, a nawet przez jego płeć.” Doradza pytanie: “kim jest to dziecko i jak możemy mu pomóc wieść spełnione życie?... Dziecko często czuje, że nie dorasta do rodzicielskiego ideału, ale nie musi. Dziecko ma prawo do bycia takim, jakie jest, a rodzice muszą nauczyć się z tym żyć[150].”

Umożliwienie dziecku dostępu do wzorów do naśladowania, [wzorów] które nie są konformistyczne jeżeli chodzi o stereotypy płci może pokazać [dziecku], że dobrze jest odrzucać stereotypy. Porada rodziców detranzycjonerów, opublikowana przez Our Duty, sugeruje: “Dla młodych kobiet może być to Furiosa z “Mad Max: Fury Road”, Rey ze “Star Wars”, Naomi Nagata z “The Expense”, komiksy “Tank Girl”, Jodie Whittaker z “Doctor Who”... Dla chłopców jest mniej opcji nonkonformistycznych wzorców płci męskiej, ale Boy George, David Bowie i Brian Molko mogą być uważani za dostatecznie ‘starych’ aby znów być cool[151].” Harry Styles jest bardziej współczesnym wyznawcą nonkonformizmu wobec ról płciowych[152].

Częścią tej pracy u podstaw jest bycie świadomym swoich własnych wyzwalaczy i zachowywanie się w odpowiedni sposób. Możesz mieć emocjonalną reakcję na rozmowę o tożsamościach trans, zaburzeniach odżywiania lub kompleksach na punkcie własnego ciała u nastolatka. “Kiedy reagujesz odruchowo,” mówi Davies-Arai, “reaguje twój prymitywny, emocjonalny mózg. Pewnie powiesz coś destruktywnego. Zdenerwowanie czy niepokój zostaną wyrażone jako gniew lub prawdziwy lęk, co jest zbyt intensywną [reakcją] dla nastolatka.” Davies-Arai rekomenduje głębokie oddychanie przez chwilę, po tym, jak usłyszysz coś, co cię denerwuje, wkurza lub przeraża, tym samym tworząc przestrzeń dla twojego mózgu by mógł odpowiedzieć bardziej racjonalnie i swobodnie. Nastolatkowie nie potrafią się jeszcze samo-regulować w kwestii emocji, ale ty – jako dorosły – umiesz. “Jeżeli chodzi o nastolatki, wszystkie te emocje kotłujące się w nich są trudne do opanowania, nie potrzebują naszych silnych emocji na dokładkę…Jest to zbyt przytłaczające dla nastolatka[153].”

Jeżeli taką możliwość, uczyń ze swojego domu miejsce, gdzie nastolatki przychodzą spędzić czas, bo może być to pomocne w stworzeniu relacji z przyjaciółmi dziecka. Jeżeli będziesz częścią tych relacji, będziesz lepiej wiedzieć, co dzieje się w życiu dziecka[154]. Na koniec, bardzo pomocne jest uczynienie priorytetem snu, zdrowego jedzenia i aktywności fizycznej. Te rzeczy, w połączeniu z dobrymi przyjaźniami, są podstawą, która pomoże twojemu dziecku[155].

Podsumowanie pomysłów

• Znajdź sposoby, które możesz wspierać dziecko w jego problemach.

• Ucz dzieci, czego mogą się spodziewać w okresie dojrzewania.

• Ceń i afirmuj nonkonformizm ról płciowych, upewniając się, że twoje dziecko ma dostęp do nonkonformistycznych wzorców do naśladowania.

• Traktuj tożsamość swojego dziecka w jego najszerszej postaci – nie ich tożsamość płciową czy płeć, ale kim są.

• Bądź świadomy swoich wyzwalaczy i zachowaj się odpowiednio.

• Traktuj priorytetowo sen, zdrowe jedzenie i aktywność fizyczną.

Świat online

Internet jest miejscem, gdzie wiele nastolatków znajduje informacje o tożsamości płciowej. Jest to niezwykle bezużyteczne miejsce dla nastolatków, którzy zaczęli rozwijać obsesję w tym temacie (opis potencjalnego wpływu internetu w generowaniu i pogłębianiu problemów związanych z tożsamością płciową znajdziesz w części drugiej tego opracowania). Wprowadzające w błąd materiały i szkodliwe algorytmy mogą prowadzić nastolatki w niekomfortowe rejony[156]. Córka jednego z naszych rozmówców powiedziała po porzuceniu trans-identyfikacji płciowej, że Tumblr, w połączeniu z wpływem rówieśników doprowadził ją do mylnej tożsamości trans[157].

O’Malley porównuje internet do dzieci kręcących się wokół sklepu na rogu. “Powinnaś wiedzieć, z kim się zadają i co się tam dzieje[158].” Nawet na pierwszy rzut oka niewinne strony jak NHS mogą prowadzić nastolatki w kierunku, z którym nie czujesz się komfortowo. Na stronie NHS z informacją dla nastolatków o tożsamości płciowej[159], [nastolatki] wysyłane są do strony Gender Identity Research & Education Society (GIRES), która zawiera linki do lokalnych organizacji charytatywnych działających na rzecz tożsamości płciowej. GIRES popiera “szybki i autonomiczny dostęp do biomedycznych interwencji afirmacyjnych” dla dzieci, nastolatków i dorosłych, którzy identyfikują się jako trans[160].

Niektórzy rodzice zauważyli, ze zanim ich dzieci zaczęły kwesitionować swoją tożsamość płciową, miało miejsce intensywne korzystanie ze stron takich jak Tumblr, Reddit i YouTube, szczególnie ciągłe oglądanie filmików o tranzycji. Oczywiście, [dzieci] mogą zagłębiać się w te materiały, ponieważ już zaczęły kwestionować swoją tożsamość płciową, lub, co bardziej prawdopodobne, jest to interakcja pomiędzy tymi dwoma czynnikami – nastolatek, który już kwestionuje swoją tożsamość płciową będzie bardziej przyciągany do filmików o tranzycji, szkodliwe algorytmy wynajdą więcej i więcej zgubnej treści do konsumpcji, a dziecko skłania się coraz bardziej ku zmianie tożsamości płciowej[161].

Marchiano zaleca, aby rodzice młodszych nastolatków kwestionujących swoją tożsamość przejęli kontrolę nad korzystaniem z internetu. Rozpoznaje, że wielu rodziców waha się to zrobić, ale mówi: “Powinieneś zebrać cały swój rodzicielski autorytet i postawić granice[162].” Davies-Arai ostrzega, że całkowity szlaban może nie być odpowiedni dla każdej rodziny. Mówi: “Jak dużo swobody dajesz i jak wiele kontroli oddajesz, w porównaniu z okresem [kiedy dziecko było młodsze]? To zależy od rodziny. W niektórych [rodzinach] zabronione są wszystkie ekrany, i to jest w porządku – są inne, w których spowodowałoby to poważny rozłam w rodzinie. Chodzi o to, aby popatrzeć na twoją osobowość, wartości i relację jaką masz ze swoim dzieckiem[163].”

Jeżeli zdecydujesz się na limitowanie dostępu do internetu, możesz podjąć kroki takie jak: kontrole rodzicielskie (włączając w to limit korzystania z ekranu i limit korzystania z aplikacji), zakaz korzystania z internetu w pokoju dziecka cały czas lub tylko w nocy, wyłączanie routera o określonej godzinie i upewnienie się, że znasz hasła dziecka[164]^{,[165],[166],[167]}. Członkini Bayswater Support Group mówi, że możesz dużo zmienić poprzez limitowanie dostępu do for online. “Jest trudniej zamknąć drzwi do stajni, kiedy koń już z niej wybiegł,” mówi, “ale nie jest to niemożliwe[168].” Samo zredukowanie czasu jaki dziecko spędza na tych stronach może pomóc. Według Marchiano: “Jeżeli chodzi o indoktrynację, to zależy ona od dawki. Pod względem efektu na funkcje poznawcze spędzanie 15 minut dziennie na Instagramie oglądając trans influencerów to coś innego niż spędzanie na tym 4 godzin[169].”

Dla dzieci, które jeszcze nie mają smartfona, rodzice mogą starać się przedłużyć czas zanim go dostaną[170]. Abigail Shrier, która napisała książkę o tym jaki urok ma ideologia trans dla nastoletnich dziewczyn, potwierdza to: “Statystycznie eksplozja nękania, cięcia się, anoreksji, depresji, i wzrost nagłej identyfikacji trans jest pokłosiem poradników samookaleczania się, manipulacji, przemocy i ciągłego molestowania oglądanych na jednym smartfonie[171].” Nie ma dostępnych liczb, które pokazywałyby mechanizm przyczynowo skutkowy, ale korelacja tych zjawisk powinna dać rodzicom do myślenia.

Rozmowy o bezpieczeństwie w sieci, są oczywiście, podstawą. Shrier poleca by odwodzić nastolatki od publikowania prywatnych informacji online; łatwiej jest eksplorować różne tożsamości i być w tym płynnym, jeżeli nie dokonało się wiążącego zobowiązania przed znajomymi i nieznajomymi w sieci[172]. O'Malley rekomenduje rozmowy o tym co nastolatek robi online i upewnianie się, że nie dzieli się tam prywatnymi informacjami. Mówi: ”Rodzice powinni mieć pozycję jaką ma firma nad firmowym telefonem – nie udostępnia się przez telefon rzeczy, z których można zrobić screeny. Takimi rzeczami [można dzielić się] w rozmowie w realu lub przez wideo. Jest wiele sposobów komunikacji. Nie dzielisz się poprzez posty, z których można zrobić screeny, a jeżeli dzielisz się, to mogą to zobaczyć wszyscy, łącznie z rodzicami[173].”

Marchiano mówi, że jest możliwe wprowadzanie restrykcji w sposób ciepły i opiekuńczy. “Zdecydowanie nie chcesz implementować drakońskich limitów na smartfona w sposób, który jednocześnie nie jest współczujący i pełen miłości[174].” Nadzór musi być zrównoważony potrzebą prywatności, którą mają starsze nastolatki – musimy być na to wyczuleni, mówi O’Malley, jednocześnie nie spuszczając z nich oka[175]. Możesz zachęcać pytanie, dlaczego ludzie promują jakieś treści w sieci i namawiać do tego, aby nie dzielić się prywatnymi detalami z obcymi ludźmi w internecie[176]. Jeżeli masz Netflix, film dokumentalny “The Social Dilemma” może być wartościowym źródłem informacji o algorytmach i ich związku z materiałami online[177].

O ile może być nierozsądnym ograniczanie użycia smartfona u starszych nastolatków w takim samym zakresie jak mógłbyś to zrobić u młodszych dzieci, ciągle możesz [nastolatki] monitorować. Radzę myśleć o tych limitach z perspektywy zdrowia i dobrostanu, a nie tożsamości płciowej – na przykład, zbyt duże korzystanie ze smartfona przyczynia się do lęku, depresji i problemów ze snem. Odpowiednim przekazem dla starszych nastolatków będzie, że router wyłączasz o 11 wieczorem lub o północy, ponieważ wszyscy musimy odpoczywać, lub, że korzystanie ze smartfona w nocy jest niezdrowe[178].

Podsumowanie pomysłów

• Bądź świadomy potencjalnych zagrożeń internetu.

• Rozmowy o bezpieczeństwie w sieci są kluczowe.

• Zaplanuj plan działania odpowiedni dla twojej rodziny. Dla młodszych nastolatków odpowiednie mogą być kontrole rodzicielskie, trzymanie urządzeń cyfrowych poza pokojem dziecka, sprawdzanie urządzeń lub nawet oddalanie czasu gdy dostaną smartfona.

• Wszystkie restrykcje wprowadzaj z ciepłem i opiekuńczością.

• Weź pod uwagę restrykcje oparte na dbaniu o zdrowie dla starszych nastolatków – na przykład wyłączając router pod koniec wieczora, tak by każdy mógł się dostatecznie wyspać.

Wyznaczanie granic

Ciepłe, pełne współczucia rodzicielstwo połączone ze stawianiem rozsądnych, praktycznych granic są podstawami dobrego rodzicielstwa i dostarczają wspierających warunków dla nastolatków kwestionujących swoją tożsamość płciową. Shrier ujmuje to tak: “Nastolatki powinny się gniewać i być emocjonalnymi. Rodzice powinni wyznaczać granice.” Granice są potrzebne w obszarze tożsamości płciowej i powinny być wdrażane w jasny sposób związany z bezpieczeństwem i zdrowiem. Wiązanie piersi i korzystanie z męskich toalet przez dziewczyny stanowią fizyczne ryzyko dla ich bezpieczeństwa. Ryzyko dla zdrowia psychicznego może przyjść ze strony nielimitowanego czasu przed ekranem, społecznej izolacji oraz małej aktywności fizycznej[179]. Możesz powiedzieć, że tranzycja medyczna jest granicą dla zdrowia i bezpieczeństwa. Jeżeli chodzi o starsze nastolatki, granice im stawiane są trudniejsze do egzekwowania[180]. Marchiano mówi: “Nie staraj się narzucać granic, których nie będziesz mogła egzekwować. Wyznaczaj tylko takie, które będziesz mogła[181].”

Granice powinny być zrównoważone wysiłkiem, aby nie sprawować nadmiernej kontroli. Konflikt i walka o władzę mogą ci tylko zaszkodzić. W wielu przypadkach, lepiej jest nie czepiać się dziecka w małych sprawach lub dawać mu prostą i suchą odpowiedź na bunt się wobec [stawianych przez rodziców] granic[182]. Prawdopodobnie masz swój własny poziom komfortu, jeżeli chodzi o granice, i to jest w porządku – możesz powiedzieć dziecku jasno, gdzie leżą granice, lub możesz mieć bardziej płynne podejście[183].

Jedyną rzeczą, na którą nie powinnaś pozwalać, to chamstwo, radzi Davies-Arai, sugerując, że odpowiedź na [chamskie zachowanie] może być taka: “Nie będę tego akceptować. Nie życzę sobie byś się tak do mnie odzywała. Dziękuję.” Rekomenduje się zakończyć [konwersację] poprzez usunięcie się fizycznie [z przestrzeni] i zajęcie się czymś innym. “Nigdy nie mów ‘proszę’ jeżeli dziecku coś nakazujesz”, mówi. “To nie jest prośba.” Mówienie “dziękuję” przesyła nastolatkowi sygnał zaufania – sądzisz, że zrozumiał co powiedziałaś i przestanie zwracać się do ciebie w ten sposób. Wyjście z pokoju pokazuje, że dyskusja jest zamknięta i że nie jesteś już nią zainteresowana. “Wyłączenie się z dyskusji jest najważniejszym czynnikiem. Jeżeli pójdzie za tobą i będzie ciągle krzyczeć, zignoruj go przez chwilę – odwróć się z wyrazem zdziwienia na twarzy i powiedz: ‘Myślę, że usłyszałeś co powiedziałam. Dziękuję.’ Trzy razy zwykle wystarcza[184].

Co najważniejsze, tego typu zachowanie w obecności dziecka, jest świetnym modelowaniem postaw. Pokazuje nastolatkom jak wyrażać szacunek do samego siebie i asertywnie stawiać granice. “Nie atakujesz. Pokazujesz, że masz do siebie szacunek. Nie musisz go od nikogo brać.” mówi Davies-Arai. “Jest to bardzo pożyteczne doświadczenie dla dzieci[185]”. Modelowanie jest również pomocne przy budowaniu odporności. Może być trudnym wytrzymanie rozdrażnienia, złości czy karania ciszą, które stosuje nastolatek, ale pomocnym jest pokazanie, że potrafisz te rzeczy przetrzymać i być na nie odporna[186]. Pomysły na to jak zrobić są rozwinięte w rozdziale Radzenie sobie z przeciwnościami.

Jest ważne aby rodzice dali nastolatkom odpowiedni poziom wolności i zwiększali [ten poziom] wraz z dorastaniem [dzieci]. Davies-Arai zdaje sobie sprawę, że może być to trudne dla rodziców – obawy [rodzica] nie skupiają się już na tym czy dziecko nie wybiegnie na drogę, lecz na zdrowiu psychicznym [dziecka], na tym, czy zażywa narkotyki, czy uprawia seks, pije alkohol, ma kłopoty z policją lub ma problemy w związkach. Dawanie wolności, jednak, daje dziecku mniej przyczyn, żeby się buntować. “Zadaniem rodzica na ten czas” mówi Davies-Arai, “jest pozwolenie, krok po kroku, by granice stawiane przez rodzica się poszerzały, by traktować dziecko jako bardziej dorosłe, dawać mu więcej obowiązków i bardziej mu ufać.” Zaufanie jest szczególnie istotne.

Możesz negocjować tę wolność w opraciu o to, co upewni cię, że twoje dziecko jest bezpieczne – na przykład, jeżeli chce zostać później poza domem, możesz wynegocjować by wysyłało ci regularnie smsy. Davies-Arai mówi: “Stawiasz swoje warunki bardzo jasno. Nie robisz wszystkiego tego, co chce dziecko i robiąc tak zachowujesz szacunek do siebie i swoje granice.” Bycie popychadłem, zniszczy szacunek twojego dziecka do ciebie. Ta wynegocjowana wolność powinna być widziana w ten sposób, “że twoje dziecko potrzebuje przesuwać granice, potrzebuje się uczyć, potrzebuje się nie zgadzać, potrzebuje odrzucać twoje przekonania. [Dziecko] wróci do ciebie, ponieważ wykonałeś swoją robotę jako rodzic[187].”

Podsumowanie pomysłów

• Stawiaj granice, jeżeli chodzi o zachowanie i odpowiednie limity w związku z tożsamością płciową. 

• Bądź ostrożny, ale z drugiej strony, nie stosuj zbyt silnej kontroli. 

• Nie narzucaj granic, których nie jesteś w stanie egzekwować.

• Nigdy nie gódź się na chamstwo.

• Okazuj szacunek do samego siebie i asertywnie stawiaj granice.

• Negocjuj odpowiednie obszary wolności dla swojego dziecka, zależnie od wieku.

Łączenie umysłu i ciała

Marcus Evans opisuje poczucie rozłączenia pomiędzy umysłem a ciałem, [poczucie] jakie towarzyszy nastolatkom kwestionującym swoją tożsamość płciową. “Istnieje przemieszczenie pomiędzy umysłem i ciałem. Ciało jest narzędziem, przez które doświadczamy świata. Jeżeli dziecko boi się tego doświadczenia, może wycofać się w głąb swojej głowy i stać się przeintelektualizowane. Ciało staje się tą inną rzeczą wypełnioną pragnieniami, lękami i impulsami, od których chce się zdystansować i kontrolować je[188].” Rodzice mogą podejść do tego rozdzielenia ciała i umysłu poprzez uznanie, że ma ono miejsce i obserwowanie tego procesu – być może delikatnie wskazując [dziecku], że ma ono tendencje do dystansowania się od innych ludzi i, że [u dziecka istnieje] pewien poziom lęku jeżeli chodzi o uczucia[189].

O’Malley ostrzega, że pomoc nastolatkom w zaakceptowaniu własnego ciała jest trudne: “Prosimy rodziców by stali się terapeutami, nauczycielami, klaunami i instruktorami jogi. „Bardziej realistyczną ambicją,” jak mówi „może być pomoc nastolatkom odnaleźć komfort w odczuwaniu dyskomfortu we własnym ciele – bo tylu z nich swojego ciała nie lubi. Jest wielu ludzi, którzy nie czują się komfortowo w swoich ciałach, a jednak prowadzą produktywne życie. Nacisk na wygląd – głównie poprzez media społecznościowe, ale również z innych powodów – sprawił, że ludzie mają obsesję na punkcie swojego ciała i czucia się w nim komfortowo. Prawdopodobnie, prawdziwym wyzwoleniem jest wolność od próżności i wolność od myślenia o ciele[190].”

Jest to powiązane z przekonaniem Davies-Arai, że wychowywanie nastolatków w atmosferze pełnej ciągłych zapewnień, może prowadzić do odmiennych efektów i tworzyć kompleksy. Davies-Arai mówi: “Słyszałam rodziców powtarzających: ‘Jesteś piękna. Jesteś piękna jaka jesteś. Jesteś oszałamiająca’ cały czas. Ale jeżeli dajesz dziecku tyle zapewnień, zaczną myśleć: ‘Co jest ze mną nie tak, że potrzebuję takiej ilości zapewnień?’ Miło jest dostać od czasu do czasu komplement, ale… desperackie zapewnianie córki, że jest naprawdę piękna prowadzi do odwrotnego efektu[191].”

Podobnie, lepiej nie robić wielkiej afery z przelotnego komentarza o niezadowoleniu z [wyglądu] ciała. Davies-Arai sugeruje, żeby nie zakładać, że dziecko czuje się tak cały czas, bo może być to przejściowe uczucie. “Może czuje się gorąco i jest spocona po długim dniu – czuje się gruba i brzydka. No, i co? Wszyscy czasem sami się tak czujemy. Chodzi o to, żeby nie rozdmuchiwać tego, ale podejść z empatią do dziecka. Czasami to wystarczy.” Chodzi o to, by zachowywać się przy tym swobodnie – nie starać się zapewniać [dziecka] czy odwieść [dziecko] od [tych myśli]. “Może to oznaczać proste: „Acha? Czujesz się trochę do kitu… ?”, a potem zaraz przejść do innych tematów rozmowy.  Akceptacja [komentarza] pokazuje, że rozumiesz, ale że nie jest to wielki problem. [Potwierdzasz,] że to normalne[192]”

Pokazywanie, że sama akceptujesz swoje ciało jest szczególnie istotne dla matek i córek. Davies-Arai mówi, że lepiej pracować nad własną samoakceptacją, co będzie widoczne dla twojej córki, niż martwić się czy [córka] ma jakieś kompleksy na punkcie własnego ciała. „Jeżeli, jako matka, lubisz się malować i stroić do wyjścia wieczorem, ciesz się tym. Jeżeli nie, nie maluj się i bądź pewna siebie, jakkolwiek jesteś ubrana. Nie marudź (…) siedząc na plaży, jak grube są twoje uda. Przestań[193].”

“Nawet jeżeli nie mówisz bezpośrednio i jasno o związku pomiędzy umysłem i ciałem, możesz spróbować zwiększyć aktywność fizyczną rodziny. Wielu nastolatków staje się mniej aktywnymi wraz z wiekiem. Szczególnie dotyczy to dziewczyn, mówi przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network, ponieważ wzrasta ich samoświadomość. Zaleca branie udziału w aktywnościach takich jak ochrona przyrody, ponieważ używanie ciała zwiększa pewność siebie. “Wielu rodziców stara się chodzić na spacery i spędzać wakacje pod namiotem – cokolwiek, co wyciągnie nastolatki na świeże powietrze. Łatwiej w takim środowisku zagaić rozmowę[194].” To łączy się z następnym rozdziałem o rozszerzaniu innych obszarów życia dziecka.

Podsumowanie pomysłów

• Bądź rzeczowa [w rozmowie na temat] ciała.

• Zrozum, że jest normalnym, że ludzie nie czują się komfortowo we własnych ciałach.

• Okazyjny komplement jest lepszy od ciągłego zapewniania.

• Nie rób afery z przelotnych komentarzy.

• Pokazuj, że akceptujesz własne ciało.

• Bądźcie aktywni jako rodzina.

Rozszerzanie horyzontów

Poruszyliśmy potrzebę rozszerzania świata nastolatka poza zagadnienia tożsamości płciowej w rozdziale “Rozszerzanie perspektyw”. W tym rozdziale chcemy przyjrzeć się praktycznym sposobom na rozwinięcie zainteresowań i włączenie innych perspektyw. Rodzic z Bayswater Support Group zaleca “konsekwentne skupianie się na czymkolwiek, co daje twojemu dziecku radość i zadowolenie – sztuka, muzyka – cokolwiek możesz zrobić – konie, spacery. Staraj się znaleźć tą jedną rzecz, którą [dziecko] będą chciało z tobą robić[195].”

Ważnym jest by dziecko było ciągle czymś zajęte. W czasie roku szkolnego, może mieć to formę lekcji, klubów, zadań domowych. W czasie wakacji, może być to płatna praca na koloniach. Im więcej czasu będzie spędzać na innych rzeczach, tym mniej [czasu] będzie mieć na rozmyślania o tożsamości płciowej. Te zajęcia mogą się również przyczynić do polepszenia ich wiary w siebie[196]. Bayswater Support Group twierdzi, że skupienie się na aktywnościach i rytmie normalnego życia może pomóc twojemu dziecku zacząć patrzeć “w kierunku zewnętrznym, a nie skupiać się na wewnętrznych odczuciach zdominowanych przez tożsamość płciową. Staraj zachowywać normalność: chodzenie do szkoły, kluby, hobby i aktywność na świeżym powietrzu[197].” Jeśli możesz sobie na to pozwolić, może to oznaczać wydanie sporej ilości pieniędzy na nowe aktywności i poszerzające horyzonty wakacje, które pozwolą twojemu dziecku myśleć bardziej o świecie zewnętrznym, zamiast wewnętrznym[198].

Hobby, które wymagają używania ciała mogą pomóc nastolatkom zrozumieć, do czego są zdolni fizycznie – pomagając im odwrócić się od zmartwień o to jak wyglądają czy jak się wewnętrznie czują[199]. Nowe umiejętności lub hobby mogą pomóc dzieciom rozwijać ich osobowość i dać im nową pewność siebie poza ich wewnętrzną obsesją na tożsamości płciowej[200]. Aktywności mogą obejmować naukę gry na instrumencie, filmy, książki, odwiedzanie przyjaciół i wolontariat[201]. Joga może być szczególnie pomocna – i jeżeli pozwala ci na to twoja sytuacja finansowa – wybierz się razem z dzieckiem na interesujące zajęcia lub obóz jogi[202]. Przebywanie w środowisku społecznym, szczególnie jeżeli dysforia płciowa twojego dziecka związana jest z fobią społeczną – najlepszym sposobem na zwalczanie lęków i obaw, jest stawienie im czoła, mówi Jordan[203].

Dobrze jest robić więcej rzeczy jako rodzina i organizować te aktywności wokół tego, co dziecko lubi robić fizycznie. Mogą to być spacery, pływanie czy inne rodzaje sportu. Davies-Arai daje przykład nastolatka, który uwielbia fotografię – możesz pomóc mu wybrać miejsca do sfotografowania i chodzić z nimi cały dzień poszukując takich miejsc[204]. Ważnym jest, aby spędzać czas aktywnie, idealnie na łonie natury. Kiedy jeden z nastolatków mojej rozmówczyni przechodził przez trudny czas, chodzili na spacery w lesie w każdy weekend. Było jasne, że te spacery to strefa wolna od gderania – żadnych pytań o szkołę i żadnych upomnień. “Przyrzekłam sobie, że nie będę mówić – nie w sensie karania milczeniem [mojego dziecka], ale w sensie dania [mojemu dziecku] przestrzeni do mówienia.” To samo podejście może dobrze się sprawdzić u nastolatka z problemami tożsamości płciowej[205].  

Myślenie dziecka może być również rozszerzane poprzez media. O’Malley sugeruje pokazywanie im filmów, TikToków, książek o dorastaniu i innych materiałów pokazujących ludzi, którzy doświadczyli trudności i przeszli przez nie. W zależności od wieku twojego dziecka, mogą one uwzględnić “ Stań przy mnie”, “ Przerwana lekcja muzyki”, „Charlie” [ang: The Perks of Being a Wallflower, przyp. tł]. „Imperium Słońca” i „Buszujący w zbożu”[206].

Podsumowanie pomysłów

• Zajmij czymś swoje dziecko.

• Delikatnie kieruj swoje dziecko w kierunku aktywności fizycznej i nowych umiejętności.

• Staraj się spędzać czas razem na aktywnościach jako rodzina, zwłaszcza na łonie natury.

• Spędzaj czas razem na oglądaniu mediów poszerzających umysł.

Szerszy kontekst

Twoja rodzina

Jeżeli drugi rodzic dziecka jest zaangażowany w jego życiu, bez względu na to, czy mieszkacie razem czy w osobnych domach, ważnym jest stworzenie jednolitego frontu. Może być to niemożliwe, jeżeli macie inne poglądy na to jak radzić sobie z problemami dziecka, ale byłoby to z pożytkiem dla dziecka[207]. Przedstawicielka Gender Dysphoria Support Network mówi, że wspólny front rodziców nie jest zawsze możliwy i dodaje: “Jeżeli rodzice się kłócą, lub [zagadnienie tożsamości płciowej] powoduje trudności w związku, może to oznaczać większą krzywdę dla rodziny jako całości.” Radzi znaleźć sposób by zgodzić się na niezgodę, skupiając się na dobru dziecka. „Utrzymuj przestrzeń aby rozmawiać o problemach [dziecka] i dzielić się swoimi”, sugeruje[208].

Równowaga w rodzinie jest kluczowa. “Jest to odurzająca [dla dziecka] sytuacja, kiedy każdy ma obsesje na punkcie tego co robi dziecko,” mówi Marcus Evans. “Rodzice nie muszą się wtedy martwić o ogólne obowiązki rodzinne. Powinieneś wprowadzić równowagę.” Zaleca, żeby w sytuacjach, kiedy dzieci mają tak dużą władzę, rodzice odbudowali pozycję pomocnego autorytetu[209]. Jordan sądzi, że rodzina powinna grać o wiele większą rolę w życiu dziecka niż rówieśnicy, a książka Gordona Neufelda i Gabora Maté „Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kolegów”[210] może pomóc reorientować nastolatki z powrotem w kierunku rodziny[211].

Jeżeli masz więcej niż jedno dziecko, kwestia równowagi rozciąga się na upewnienie się, że wszyscy dostają odpowiednią dozę uwagi. Może twoje dziecko z problemami tożsamości płciowej potrzebuje więcej uwagi – często dzieci, których rodzice koncentrują się na dominujących osobowościach, specjalnych potrzebach edukacyjnych lub zaburzeniach neurorozwojowych ich rodzeństwa, wykształcają dysforię płciową[212]. Po drugiej stronie medalu jest rodzeństwo, które nie dostaje żadnej uwagi, bo rodzice koncentrują się wyłącznie na dziecku z dysforią. Szczególnie dla młodszych dzieci, ta sytuacja może być niezrozumiała i mogą mieć problemy ze swoimi emocjami. Możesz im pomóc poprzez włączanie ich w aktywności i rozmawianie z nimi w taki sposób, że będą w stanie zrozumieć[213]. Również, dziecko kwestionujące swoją tożsamość płciową musi zrozumieć, że inni członkowie mają potrzeby i [te potrzeby] są równie istotne[214].

Podsumowanie pomysłów

• Zbuduj jednolity front z drugim rodzicem dziecka, jeżeli jest on zaangażowany w życie dziecka.

• Jeżeli jest to trudne, postaraj się pójść na terapię par lub do zaufanego przyjaciela, żeby dojść do porozumienia lub żeby znaleźć sposób na radzenie sobie z niezgodą, skupiając się na dobru dziecka. 

• Znajdź równowagę w rodzinie, włączając w to zapewnienie, że – jeżeli masz więcej niż jedno dziecko – to dziecko/dzieci dostaje/ją równą dozę uwagi.

• Odbuduj [pozycję rodzica jako] pomocnego autorytetu.

• Przeczytaj książkę “Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kolegów”.

Wspieranie dziecka

Jeśli szkoła twojego dziecka praktykuje tranzycję społeczną nastolatków kwestionujących tożsamość płciową, a ty się temu sprzeciwiasz, możesz być zmuszony do reprezentowania potrzeb dziecka [w kontaktach ze szkołą]. Według Jordana: “Wiemy, że niektóre szkoły są całkowicie opanowane [przez tę ideologię]. Inne szkoły nie są i reagują pozytywnie na zaangażowanie rodziców i szanują ich życzenia.” [Jordan] uważa, że sytuacja w UK się poprawia, a szkoły stają się bardziej świadome [szkodliwości społecznej tranzycji dzieci][215].

O’Malley uważa, że rodzice muszą asertywnie zaangażować się w szkołach, które stosują podejście afirmatywne, podkreślając, że to podejście nie jest oparte na żadnych długoterminowych danych[216]. “Musisz wejść w konstruktywny dialog ze szkołą,” mówi Jordan. “Musisz spróbować spotkać się z zespołem kierowniczym oraz kierownikiem do spraw ochrony dzieci i jasno określić jaka jest twoja pozycja w tej kwestii[217].” Rozmowa może być bardziej efektywna niż (tylko) składanie zażalenia do szkoły. Davies-Arai doradza rodzicom, aby napisali co mają do powiedzenia przed spotkaniem w szkole, jak również, żeby robili notatki podczas jego trwania, a następnie zawarli je w swoich mailach do szkoły – w ten sposób stworzą materiał dowodowy[218].

Szkoły są bardziej skłonne wysłuchać co masz do powiedzenia, jeżeli zachowujesz się ze spokojem. “Lepiej jest nie wpadać do szkoły z całą artylerią,” mówi Davies-Arai, “ale być klarownym i zdeterminowanym – [wyjaśnić, że] szkoła przekroczyła swoje kompetencje, stosując niepoparte żadnymi danymi podejście afirmatywne do tożsamości płciowej dziecka[219].” Rodzic z Bayswater Support Group radzi wyjaśniać szkołom, że społeczna tranzycja może pogłębić problemy dziecka – na przykład, doprowadzając do sytuacji, kiedy dziewczyna będzie nienawidzić swoje ciało i chciała usunąć swoje piersi. “Jeżeli szkoły są motywowane ideologią,” mówi, “wygląda to inaczej, ale zwykle chodzi o zwykłą naiwność[220].”

O’Malley radzi podkreślić, że szkoła, efektywnie – przy braku danych – eksperymentuje bez twojej zgody, na twoim dziecku. “Wydaje mi się, że rodzice powinni również podkreślać, że są głównymi opiekunami dziecka. Kochają dziecko bardziej, angażują się bardziej w jego życie i jakakolwiek sugestia, że ich wartości powinny być traktowane bez poszanowania powinny być podważane[221].” Davies-Arai mówi: “Jeżeli szkoła, bez twojej wiedzy, już przeprowadziła tranzycję społeczną dziecka, masz prawo… zakwestionować decyzję szkoły o ty, aby zignorowć twoje prawa rodzicielskie.” Doradza wyrażanie się w bardzo jasny sposób o swoich prawach i ich ochronie – tylko sąd może odebrać prawa rodzicielskie; szkoły nie mają prawa do diagnozowania i leczenia dziecka[222].

Możesz wspomnieć Raport Cass: ten tymczasowy raport ujawnił, że tranzycja społeczna nie jest neutralnym czynem[223]. Możesz również zwrócić uwagę na propozycje NHS w sprawie opieki nad [dziećmi z dysforią] i w ten sposób zmienić podejście szkoły[224]. Jeżeli twoje dziecko chodzi do terapeuty, możesz chcieć (w zależności od podejścia [terapeuty]) uzyskać pomoc [terapeuty] w dyskusjach ze szkołą. Profesjonalna diagnoza może zostać użyta by wzmocnić przesłanie: “W przypadku mojej córki/ syna tranzycja społeczna nie jest zalecana[225].”

Powinnaś naciskać, że twoje dziecko ma prawo do takiego samego poziomu bezpieczeństwa jak inne dzieci i w związku z tym nie będzie dzielić przestrzeni płci przeciwnej. “Dziewczyny mogą zajść w ciążę, bez względu na t, czy [stosunek seksualny] jest dobrowolny czy nie,” mówi Davies-Arai. “Jest to jeden z powodów, dlaczego nie mamy przestrzeni unisex.” Danie dziecku pozwolenia by korzystało z przestrzeni płci przeciwnej, sygnalizuje mu, że dostaje przywileje w związku ze swoją tożsamością, co może umocnić to jak się czuje. Podobnymi przywilejami mogą być: dyktowanie zasad w szkole, w przestrzeniach szkolnych i cenzurowanie mowy innych ludzi[226]. Davies-Arai zaleca powiedzenie czegoś jak: “Moje dziecko nie ma prawa, żeby narzucać język innym ludziom w szkole[227].”

Kilka organizacji utworzyło specjalne pakiety materiałów. Jeżeli mieszkasz w Anglii, lub –w niektórych przypadkach – w innej części UK, możesz korzystać z poradników opublikowanych przez Bayswater Support Group[228], Genspect[229], Transgender Trend[230] lub Sex Matters[231]. Safe Schools Alliance opublikował również wskazówki dla szkół dotyczące tranzycji społecznej[232].

Jeżeli rozmowy ze szkołą prowadzą do nikąd, O’Malley doradza stanie się “uprzejmie uciążliwym”. “Idziesz na jedno spotkanie i na następne, i na następne – za każdym razem pokazując swoją wiedzę. Zadajesz pytania, które są przemyślane, ale również skłaniające do myślenia. I mówisz im: Przyjdę znowu, i… prześlę państwu informacje, jeżeli sobie państwo życzą… Kiedy przyjdę znowu, mam nadzieję, że państwo będą sobie zdawać sprawę z pewnych rzeczy.” Przy braku współpracy ze strony szkoły i kiedy sytuacja dochodzi do punktu, “że twoje dziecko jest odczłowieczone, a przepisy szkolne przestają dostrzegać ludzi” [O’Malley] doradza poważne rozważanie opuszczenia szkoły[233].

Podsumowanie pomysłów

• Asertywnie zaangażuj się w dialog ze szkołą, która ignoruje twoje zastrzeżenia.

• Rozmawiaj z ludźmi, zamiast tylko składać skargi na piśmie.

• Spotkaj się z dyrekcją szkoły i osobami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo dzieci w tej placówce.

• Zapisuj wszystko.

• Zachowuj spokój.

• Zwracaj uwagę na brak dowodów na skuteczność tranzycji społecznej, kwestionuj decyzje szkoły, które odzierają cię z praw rodzicielskich, stawiaj jasno, że [szkoła] nie ma do tego prawa i naciskaj na potrzebę bezpieczeństwa dzieci.

• Podziel się Raportem Cass i specjalnymi poradnikami, które zostały stworzone na potrzeby szkół.

• Stań się uprzejmą uciążliwością.

• Weź pod uwagę przeniesienie dziecka do innej szkoły jako ostateczne rozwiązanie.

Znajdowanie pomocy

Eksperci, którzy przyczynili się do powstania tego opracowania zgadzają się, że należy zachować ostrożność szukając pomocy z zewnątrz. Bardzo istotnym jest odróżnić pomiędzy normalnymi problemami, smutkiem i zawirowaniami dojrzewania, a chorobą psychiczną. Marcus Evans mówi: “Ludzie często mylą zwykłe problemy emocjonalne z chorobą psychiczną. To nie to samo. Mylenie tych dwóch stanów jest naprawdę mało pomocne. Zachowujemy się jakby każdy niepokój, uczucie smutku czy zmartwienie było jakimś rodzajem zaburzenia psychicznego, gdy tymczasem to jest część normalnego życia. Zbyt szybko chcemy ratować ludzi od choroby psychicznej – zachowujemy się jak ci prawnicy, którzy wyszukują choroby w klientach, żeby zarobić na pozwach sądowych[234]”

Nastolatkowie, nie tylko ich rodzice, muszą o tym pamiętać. “Duża część tego to normalne problemy nastolatków, przez które wszyscy przechodziliśmy,” mówi członek Bayswater Support Group. Doradza przypominać nastolatkom, że dojrzewanie jest trudne. "To naprawdę powszechne uczucie być głęboko przygnębionym, a szkoła często nie jest szczęśliwym miejscem  – ale to zwykle samo się rozwiązuje". [Członek Bayswater Support Group] ma ona pełną świadomość, że ta rada nie będzie miała zastosowania do wszystkich  – na przykład do rodzin z dzieckiem, które wymaga leczenia zamkniętego i się samookalecza[235].

Jednocześnie nastolatki muszą rozwinąć umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami. "Staramy się wewnętrznie rozwijać zasoby (...) aby radzić sobie w życiu, które będzie obejmować wiele trosk, problemów, trudności" mówi Marcus Evans. "To nie jest choroba psychiczna. To jest zwykły rozwój[236]". O’Malley ostrzega, że zatrudnianie terapeuty uczy twoje dziecko szukania rozwiązań na zewnątrz, poza sobą[237]. Jak Shrier pisze w swojej książce:

"Terapeuci prowadzą nastolatków głębiej w las ich umysłów. Czyż nie jest więc dziwnym, że [nastolatkom] tak trudno znaleźć wyjście?[238]" Według Brunskell-Evans: “Wszystko staje się syndromem… Ale syndromy powodują poczucie nieszczęścia. Nie łagodzą go… To co powinniśmy robić z młodymi ludźmi, to pomóc im przestać skupiać się na wewnętrznych rozważaniach. Zainteresowania powinny raczej pochodzić z zewnątrz niż wewnątrz. Myślę, że wiele problemów zniknęłoby, gdybyśmy przestali je nadmiernie roztrząsać[239].”

Jak rodzice mogą odróżnić normalne zmartwienia i smutek od czegoś co wymaga pomocy spoza rodziny? Według Ayad, tak jak są różne perspektywy w sferze zagadnień tożsamości płciowej, tak też są różne podejścia do zdrowia psychicznego nastolatków. Są ci, którzy zwracają szczególną uwagę na zdrowie psychiczne i starają się pozbawić diagnozę piętna; są też tacy, którzy myślą, że rozszerzanie definicji tego, co klasyfikuje się jako problem zdrowia psychicznego, prowadzi do zwiększenia przypadków zaburzeń. O ile Ayad raczej skłania się ku drugiemu podejściu, zaznacza, że jest to kwestia względem której rodzice sami muszą wyrobić sobie opinię, czytając o różnych punktach widzenia na tę kwestię. Rodzice podejmują decyzje kierując się własnym rozumieniem tego, co jest normalnym zachowaniem i emocjami u dziecka, a co nimi nie jest. “Zawsze kieruję się opinią rodziców,” mówi Ayad, “ale rodzice muszą mieć jasność w kwestii tego, w co wierzą[240].”

Jordan sugeruje, aby przyjrzeć się kwestiom, które mogą leżeć u podłoża [problemu] – może to młodzieńczy bunt lub problemy w grupie rówieśniczej dziecka[241]. Ayad zaleca myśleć o skali – jak długo [dziecko] ma problemy i co już próbowaliśmy [z tymi problemami] zrobić? Ayad mówi, że rodziny, którym udało się pomóc dziecku [pokonać dysforię], dokonały radykalnych zmian. [Zmiany te] mogą obejmować przeprowadzkę do nowego domu, lub jeżeli jest taka możliwość, jedno z rodziców przechodzi na pół etatu aby móc się bardziej skupić na dziecku[242].

“Wsparcie tego rodzaju często prowadzi do złagodzenia objawów” mówi. “Konwencjonalne podejście do problemów zdrowia psychicznego nastolatków kieruje się w stronę poszukiwania diagnozy i znalezienia odpowiednich leków. Diagnoza i leki, choć czasem są pomocne, nie są jednak w stanie zastąpić emocjonalnego wsparcia rodziny i jej więzi. I mówiąc prosto z mostu, rodzice są lepiej przygotowani aby pomóc swoim dzieciom niż jakikolwiek zewnętrzny profesjonalista zdrowia psychicznego[243].”

O’Malley radzi, aby zanim rodzic zacznie rozważać terapię dla dziecka, poszukać terapii rodzinnej lub dla samego [rodzica]. To może pomóc [rodzicowi] pomóc dziecku. “Wysłanie dziecka na terapię powinno być dosyć dobrze przemyślaną decyzją,” mówi. “Myślę, że wiele dzieci zostało skrzywdzonych poprzez identyfikację jako pacjent w rodzinie… W momencie kiedy zatrudniasz profesjonalistów, szybko dochodzi do triangulacji i dziecko zaczyna widzieć się w roli ofiary, terapeutę jako wybawcę, a rodzica jako prześladowcę. To może spowodować masywny rozłam w relacji pomiędzy dzieckiem i rodzicem[244].”

Oczywiście czasami się zdarza, że rodzic decyduje, że pomoc z zewnątrz jest niezbędna. Marchiano radzi szukać takowej, kiedy dochodzi do samookaleczeń lub problemów z funkcjonowaniem – na przykład, niemożliwości uczęszczania do szkoły[245]. Jeżeli szukasz terapii dla swojego dziecka, biorąc pod uwagę powyższe zastrzeżenia i maksymę O’Malley, że zła terapia jest gorsza od braku terapii, kluczowym jest znalezienie terapeuty, który nie dokonal natychmiastowej afirmacji tożsamości płciowej dziecka, ale faktycznie wybada, co za tą identyfikacją leży. Według rodzica z Bayswater Support Group: „Jedną z rzeczy, którą powtarzam ciągle rodzicom, to nie zatrudniać terapeuty tożsamości płciowej. Generalnie bowiem, interesuje ich tylko jedno[246].”

Jeżeli zdecydujesz się na terapię dla dziecka, dobrze jest poszukać terapeuty z listy terapeutów eksploracyjnych Gender Exploratory Therapy Association[247]. Jeżeli nie znajdziesz jednego w swojej okolicy, niektórzy z nich prowadzą terapię online.

Podsumowanie pomysłów

• Jasno rozróżniaj normalne zawirowania dojrzewania od zaburzeń zdrowia psychicznego.

• Nastolatki muszą się nauczyć radzić sobie z niepowodzeniami – ucz ich, że radzenie sobie z porażkami jest częścią życia.

• Pamiętaj, że znasz własne dziecko.

• Zastanów się nad problemami, które mogą leżeć u podstaw.

• Wspierając zdrowie psychiczne dziecka, weź pod uwagę radykalne, nie oparte na terapii rozwiązania. 

• Sama idź na terapię lub skorzystaj z terapii rodzinnej zanim weźmiesz pod uwagę terapię dziecka.

• Bądź świadomy pułapek. 

• Jeżeli zdecydujesz się na terapię dla dziecka , znajdź terapeutę, który stosuje terapię eksploracyjną.

Prewencja

Ten rozdział przeznaczony jest dla rodziców młodszych dzieci i nastolatków, które nie kwestionują swojej tożsamości płciowej i których rodzice chcą zminimalizować jakąkolwiek szansę, że kiedykolwiek zaczną. Jak przedstawiono w poprzednich rozdziałach, wpływ rodziców jako środek prewencyjny jest bardzo nieznaczny – kultura popularna, szkoły i grupy rówieśnicze są przesiąknięte ideami na temat tożsamości płciowej. Powiedziawszy to, jeżeli masz młodsze dziecko, istnieje kilka kroków, które możesz podjąć, aby zredukować prawdopodobieństwo, że dysforia płciowa rozwinie się u niego lub jej w okresie nastoletnim.

Zwykła świadomość, że tożsamość płciowa może stać się problemem jest dobrym punktem wstępnym. “W przeszłości, rodzice mogli się martwić o anoreksję i samookaleczanie,” mówi przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network. “Zdawaj sobie sprawę, że nawet jeżeli nie jesteś w tej sytuacji, i tak może to być na radarze dziecka poprzez grupy rówieśnicze lub lekcje w szkole[248].”

Jak zostało pokazane w rozdziale “Praca u podstaw” bycie szczerym w sprawie trudności związanych z dojrzewaniem będzie prawdopodobnie przydatnym. Członek Bayswater Support Group radzi, żeby mówić dzieciom wprost, że to normalne, że dojrzewanie jest trudne i że mogą źle się czuć, ale ostatecznie wszystko będzie w porządku[249]. Ayad mówi, że wśród pokolenia obecnych rodziców istnieje przekonanie, że sami przeszli przez dojrzewanie, więc dziecko nie powinno z tym mieć problemu. “Ale w dzisiejszym klimacie kulturowym,” mówi, “rodzice mogą musieć być bardzo bezpośredni w rozmowie o tym jak rozwija się ciało, co to oznacza bycie chłopcem czy dziewczyną, jakie zmiany biologiczne ich oczekują i podkreślać, że to nie oznacza, że nie (…) mogą kochać kogo chcą lub też wyrażać się przez jakiś styl [ubrania][250].”

Książki któe mogą pomóc młodszym dzieciom czuć się swobodnie we własnych ciałach to, na przykład: Milli Hill “My Period” dla dziewczynek przed okresem dojrzewania, Phoebe Rose “Sex and Gender – An Introductory Guide” lub Rachel Rooney “My Body is Me!” dla bardzo małych dzieci. O ile książki i rozmowy są pożyteczne, zachowywanie równowagi jest kluczem. O’Malley ostrzega, że rodzice powinni bardziej się skupiać na tym, że ich dzieci wiodą satysfakcjonujące życie, niż na cielesności. “Skupianie się tylko na ciele zapędza [dzieci] w kozi róg, czy to narcyzmu czy próżności. Nie zapominajcie, że wielu ludzi fiksuje się na tym jak wyglądają i jest to niekoniecznie dla nich dobre, bo reszta ich osobowości się nie rozwija[251].”

Niektórzy eksperci polecają bardziej bezpośrednie zaangażowanie się w kwestie płci i tożsamości płciowej z młodszymi dziećmi. Może polegać to na zwracaniu uwagi, że płeć jest czymś prawdziwym, ale stereotypy płciowe nie determinują kim się jest i oraz na skupianiu się na samoakceptacji[252]. O’Malley radzi, aby jasno dawać do zrozumienia, że istnieją dwie rywalizujące ze sobą teorie – jedna z nich to teoria tożsamości płciowej, inna to model bardziej rozwojowy, który stwierdza, że niektórzy ludzie doświadczają trudności w relacji [ze swoją płcią] i choć u niektórych jest to zjawisko trwałe, dla wielu jest to tylko faza przejściowa. “Im wcześniej dzieci wiedzą, że istnieją dwie bardzo odmienne teorie, które ze sobą walczą, tym wcześniej dziecko będzie w stanie zrozumieć: ‘To więc o to chodzi.’” Proponuje mówić dziecku o tym konflikcie w sposób odpowiedni do jego wieku i stadium rozwojowego, jednocześnie wskazując po jakiej stronie się opowiadasz. Delikatnie powiedz dziecku: “Możesz myśleć co chcesz. Ale powinnaś znać fakty[253].”

Jeżeli chodzi o rówieśników [dziecka], którzy zmagają się ze swoją tożsamością płciową, członkowie Bayswater Support Group zalecają uczenie dzieci, aby były wyrozumiałe i pełne współczucia, oraz umiały rozpoznać, że te dzieci szukają odpowiedzi na swoje pytania [dotyczące tożsamości płciowej][254]. Oczywiście, szacunek powinien być po obu stronach. Dzieci powinny wiedzieć, że nie ma sprawy, kiedy ktoś ma odmienną opinię od nich, a ich opinia powinna być tak samo szanowana. “Nie ma jednego słusznego sposobu myślenia,” jak mówi członek Bayswater Support Group. Nazywanie tożsamości płciowej systemem przekonań pomaga przekazać komunikat, że powinniśmy być tolerancyjni wobec przekonań innych, podobnie jak inni ludzie powinni być tolerancyjni wobec naszych[255].

Przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network mówi: “Postaraj się odbyć tą rozmowę. W codziennych rozmowach [z dzieckiem] bądź zaciekawiona: ‘Co myślisz? Czy znasz kogoś, kto zmaga się ze swoją tożsamością płciową?’ Staraj się być otwarta.[256]”

Brunskell-Evans ostrzega, że powinniśmy być świadomi tego, jak na wszystkich małych i subtelnych poziomach – w szkole, w telewizji i w grupach rówieśniczych – normalizowane jest, że dziecko może się “urodzić w złym ciele”. Zaleca “absolutną niezgodę” na to. Jak ta niezgoda przekłada się na decyzje rodziców zależy od rodziny, lecz Brunskell-Evans zaleca być bardzo ostrożnym wobec środowisk, w których akceptowana jest tranzycja społeczna. Opisuje wewnętrzną walkę, kiedy rodzice wiedzą, że ich zdrowy rozsądek lub przeczucia są podważane i rekomenduje budowanie rodzicielskiej pewności siebie aby lepiej podejmować decyzje w tych kwestiach. “Generalnie, uważam, że rodzice zostali znieczuleni lub wciągnięci w sytuację totalnej bezsilności. To jest wasze dziecko[257].”

Według Jordana rodzice muszą wiedzieć, czego uczy się [dziecko] na lekcjach edukacji seksualnej (polskim odpowiednikiem jest edukacja do życia w rodzinie – przyp. tł.). [Jordan] mówi: „Zainteresuj się. Bądź ciekawa czego uczy się twoje dziecko. Znajdź czas na rozmowy o czym się uczy i bądź autentycznie zainteresowana – nawet jeżeli to jest twierdzenie Pitagorasa.” Jordan również zachęca do wspólnych rodzinnych posiłków w celu podtrzymywania więzi z dzieckiem i stosowanie drakońskich zasad w kwestii internetu. “Wiele z tego prawdopodobnie dzieje się w domach z dużym dostępem do technologii,” mówi. “Internet jest naprawdę niebezpieczny dla dzieci.[258]”

Marchiano zaleca bycie szczerym w kwestii czynników kulturowych i może nawet uczenie dziecka o szaleństwie tłumów. Możesz razem z nim oglądać “The Crucible” („Czarownice z Salem”) na YouTube – oczywiście w zależności od wieku – lub też poczytać ‘Nowe szaty cesarza.” „Chcesz podnieść świadomość, że przekonanie, iż ktoś może zmienić płeć, jest masowym urojeniem,” mówi Marchiano. “A nie możesz [zmienić płci]. To brzmi wariacko, ale czasem nauczyciele, lekarze, administracja szkolna i terapeuci się mylą[259].”

Nie musisz koniecznie angażować się bezpośrednio w tożsamość płciową, aby wykształcić w dziecku zdolność myślenia krytycznego, które przyda mu się bardzo w tej przestrzeni – jak i w wielu innych – w okres dojrzewania. Ayad opisuje rodzinę, która spędziła prawie rok ucząc swoje dzieci umiejętności oceny informacji z różnych źródeł – podcastów, rozmów i artykułów – o takich rzeczach jak różnorodność myślenia, różnorodność opinii i jak oszacować czy dane stwierdzenie jest prawdziwe. Oprócz elementu krytycznego myślenia, [te rodziny] pomogły swoim dzieciom zrozumieć, że są różne, rywalizujące ze sobą sposoby myślenia o rzeczach takich jak ciało, tożsamość i tożsamość płciowa[260].”

Przykładowe materiały obejmują podcast “Think Again: Malcolm Gladwell’s tips for changing a stubborn mind”, Bari Weiss  w odcinku “The New Founders America Needs” i Katie Herzog  w “Are Lesbians Going Extinct?”. Ci rodzice zaczęli od szerszego obrazu, mówi Ayad. “Ta rodzina powiedziała wewnętrznie: ‘My jesteśmy w tej sytuacji dorosłymi. Rozpoznajemy, że dzieje się kulturowo coś, co nie jest dobre dla umiejętności myślenia, i chcemy zaszczepić nasze córki przed tym poprzez uczenie ich jak ewaluować materiały, na które się napotykają, a nie poprzez narzucanie rodzicielskich przekonań w temacie tożsamości płciowej[261].’”

Podsumowanie pomysłów

• Bądź świadomy, że tożsamość płciowa może być na radarze twojego dziecka poprzez przyjaźnie, szkołę i szerszą kulturę.

• Wykorzystaj książki w celu wspierania więzi, którą dziecko ma ze swoim ciałem, ale utrzymuj równowagę – nie skupiaj się zbytnio na ciele, lecz bardziej na satysfakcjonującym życiu.

• Poruszaj kwestie płci i tożsamości płciowej z młodszymi dziećmi.

• Pomóż dziecku rozpoznawać potrzebę istnienia obustronnego szacunku, kiedy w grę wchodzą odmienne przekonania.

• Bądź zaciekawiona.

• Dowiedz się czego dziecko uczy się w szkole.

• Bądź szczera, jeżeli chodzi o czynniki kulturowe i korzystaj z materiałów, które uczą dziecko czym jest psychologia tłumów.

• Pomóż swojemu dziecku myśleć krytycznie i bezstronnie oceniać różne materiały.

Specyficzne wyzwania

Dziecko, które się nie angażuje

Nastolatek, który się nie angażuje [w dialog] może ci nie ufać lub być zły na ciebie, ponieważ go nie afirmujesz. Marchiano daje przykład 17-nastolatka z problemami zdrowia psychicznego i zaburzeniami neurorozwojowymi, który nasiąkł koncepcjami ideologii gender i który naprawdę wierzy, że tranzycja jest jedynym wyjściem do zmiany jego życia. Mówi, że pierwszą rzeczą jaką rodzice powinni zrobić, to popracować nad więzią [z dzieckiem], w sposób, który zbliży ich poprzez rzeczy, które lubią wspólnie robić i uniknie kłótni o tożsamość płciową[262].

Może to oznaczać wysłuchanie [nastolatka]. Może również oznaczać przeprosiny – nawet jeżeli nie zgadzacie się z powodem przeprosin – ponieważ to pokazuje, że interesują was jego uczucia i nie daje przekazu: “Ja mam racje. Ty się mylisz.” Pewnie możesz znaleźć, jeżeli się nad tym zastanowisz, coś za co da się przeprosić w sposób szczery i z uczuciem, mówi. Może za to, że zachowałeś się zbyt ostro wobec jakiegoś małego przewinienia. Może nie wysłuchałeś [dziecka]  do końca lub też byłeś zbytnio zdenerwowany. Przeprosiny mogą prowadzić do otwarcia. Przekaz jaki dziecko słyszy: “Chce się z tobą porozumieć. Może jesteśmy po dwóch różnych stronach, jeżeli chodzi o tożsamość płciową, ale nasza relacja jest dla mnie ważniejsza[263].”

Dla nastolatków, którzy zdecydowanie nie chcą angażować się [w dialog] z rodzicami, Marchiano poleca zatrzymać się, zwolnić i dostroić się [do dziecka]. “Musisz poszukiwać tych krótkich chwil, kiedy on/ ona nie jest na pozycji obronnej, a ty jesteś w bardzo otwartym stanie umysłu. Jeżeli jesteś na pięknej letniej łące i nagle widzicie jelenia wyłaniającego się z lasu, nie wstajesz biegnąc w jego kierunku. Trzymasz się z dala i cicho, mając nadzieję, że jeleń sam się do ciebie zbliży[264].  

Podobnie, jeżeli wkurzony, buntowniczy nastolatek wychodzi z pokoju w lepszym nastroju, zaleca aby rodzice nie rzucali się od razu na niego. Zamiast tego, radzi stworzyć ciepłą, przyjazną atmosferę, starając się go rozluźnić jakimś żartem lub luźną rozmowa o tym co go interesuje. “Szukaj małych zwycięstw i powoli buduj na nich [porozumienie],” mówi Marchiano[265].

O’Malley mówi, że powinieneś przeniknąć przez ściany pokoju nastolatka. “To tak jakby przy drzwiach był płot elektryczny, ale musisz tam wchodzić regularnie. Dziecko będzie wywracać oczami i będzie agresywne na początku. Kiedy tam wchodzisz, nie sprzątaj, nie czyść niczego, nie rób kazań, nie staraj się odgrywać inspirującego hollywoodzkiego filmu.” Radzi ignorować wrogą atmosferę i wchodzić z miłością i czułością. Wizyty powinny być częste i krótkie. Możesz wejść z batonikiem dla dziecka, rzucić go na łóżko i wyjść. Możesz powiedzieć mu, że znalazłeś śmieszny TikTok z kotkami i go przesłać. „Możesz też przynieść do pokoju poskładane ubrania. Albo koc, którego myślisz, że potrzebuje, albo kubek herbaty. Mówisz: ‘Pewnie ci tego nie potrzeba – ale staram się wyciągnąć do ciebie rękę.’”

Przesłanie jakie dajesz dziecku jest takie, że chcesz zmniejszyć między wami dystans, jednocześnie nie wymagając niczego od niego. „Wchodzisz i wychodzisz. Robisz to wielokrotnie i w końcu staje się to grzeczną uciążliwością.” O’Malley radzi robić to równocześnie z ograniczaniem dostępu online (rozdział “Świat internetu”). “[Nastolatki] będą się bardzo temu sprzeciwiać, ale za każdym razem kiedy odkładasz telefon, wielki multimilionowy biznes chce ci go z powrotem wcisnąć do ręki. Te dzieciaki są zupełnie zaprzedane, są uzależnione, są pod ciągłym wpływem internetu. Twoją rola jako rodzica jest ich z tego wyciągnąć.”. Proponuje ustalenie zasad internetowych w domu. “Nie pozwalamy ludziom poniżej 18 –tego roku życia pić wódki przy śniadaniu o 8, ponieważ mamy zasady w domu. Nie pozwalamy im jeść McDonalda każdego dnia, ponieważ mamy zasady w domu. Tak więc masz zasady w domu dotyczące technologii, które egzekwujesz w ten sam sposób[266].”

Jordan sądzi, że drastyczne rozwiązania mogą być niezbędnym elementem pomocy dziecku. “Jeżeli [dziecko] jest na tyle młodze, że możesz wyłączyć mu internet, to go wyłącz,” mówi. ‘Jeżeli stać cię na wyjazd do innego kraju, zrób to. Jeżeli szkoła jest częścią problemu, zmień szkołę, jeżeli możesz. Jako rodzic, musisz być szczery ze sobą – jaką cenę jesteś gotowy zapłacić, aby ocalić zdrowie i dobrostan dziecka? Cholera jasna, zrób to. Drastyczne, pozytywne akcje powinny być brane pod uwagę[267].” Jednocześnie, dziecko w kryzysie nie zawsze korzysta na działaniach napędzanych sytuacją kryzysową. W Our Duty, generalnym konsensusem, kiedy dziecko ucieknie z domu, jest potraktować to jak naturalną nadmierną reakcję i nie wspominać tożsamości płciowej w rozmowach. O ile każdy przypadek jest inny, ogólnie [Our Duty] radzi dbać o wsparcie dla rodzica, jak również okazywanie dziecku miłości, i tego, że powrót [dziecka] do domu jest mile widziany i, że rodzic się o [dziecko] martwił[268].”

Największym lękiem rodziców nastolatka z dysforią płciową jest zerwanie [dziecka] z rodziną. Rodzice powinni się kierować swoim instynktem co i na ile powiedzieć, mówi Ayad, starając się wyważyć potencjalne ryzyko szkody medycznej i potencjalne ryzyko odcięcia się od rodziny. “Niektórzy rodzice zastanawiają się czy to warte podjęcia ryzyko,” mówi. “Jeżeli twoje dziecko się od ciebie odetnie, mogę prawie zagwarantować, że ich pęd ku tranzycji medycznej się nie zmniejszy – często rodzice są ostatnimi, którzy [dziecko] przed [tranzycją] chronią[269].”

Ayad zaleca rodzicom, od których dziecko się odcięło, żeby zapoznali się z publikacjami eksperta od alienacji, dr Joshua’y Colemana. Mówi on, że rodzice powinni robić wszystko by zachować więź [z dzieckim]. Radzi: “Jeżeli dziecko się odcięło, ale rodzice chcą znowu nawiązać z nim więź, musi być pewna chęć po ich stronie, aby zintegrować pewne żądania dziecka w tą więź. Nie widzę innego sposobu. Alienacja to bardzo grząski grunt. Starałabym się wyrazić miłość, otwartość i chęć do wysłuchania, chęć do zrozumienia co dzieje się z waszym dzieckiem. Jest to długofalowa strategia, tak więc musicie być przygotowani na krótkoterminowe kompromisy[270].”

Podsumowanie pomysłów

• Strategie mogą obejmować słuchanie, przeprosiny (nawet jeżeli musisz się starać znaleźć powody [przeprosin], tak by dziecko wiedziało, że chcesz się komunikować) i szukanie momentów, kiedy twoje dziecko nie jest na pozycji obronnej.

• Bądź delikatny i staraj się wybadać, jak czuje się twoje dziecko.

• Próbuj krótkich, częstych wizyt w pokoju swojego dziecka – podrzucając mu czekoladę, czyste ubrania lub dzieląc się śmiesznym filmikiem.

• Ugruntuj zasady dotyczące technologii w domu.

• Nie wykluczaj drastycznych rozwiązań.

• Jeżeli istnieje ryzyko alienacji, poszukaj materiałów Dr Joshua Colemana.

Dzieci w pieczy zastępczej

W pewien sposób, pomysły na to jak wspierać opiekunów zastępczych, którzy opiekują się nastolatkami z problemami tożsamości płciowej, są podobne do tych, które zarysowaliśmy dla rodziców. “Powinniśmy się cofnąć do rekomendacji jakie mieliśmy dla rodziców,” mówi przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network. “Spędzaj… z [dzieckiem] czas, okaż dużo zainteresowania dla jego aktywności bądź zaciekawiony co myśli – nie tylko w kwestii tożsamości płciowej, ale generalnie, życia[271].”

Pod innymi względami, opiekunowie zastępczy muszą zmagać się ze szczególnymi problemami, takimi jak tworzenie nowej relacji z nastolatkiem w czasie, kiedy [nastolatek] doświadcza znacznych zawirowań i radzenie sobie z infrastrukturą urzędniczą, która przyjmuje niekwestionujące, afirmatywne podejście. Marchiano sugeruje pełne miłości i współczucia rozmowy z dzieckiem, w których wyjaśnisz swoje zastrzeżenia i będziesz mieć możliwość zasadzić ziarno – o ile może nie mieć to natychmiastowego wpływu, może rozwinąć się z czasem w coś, do czego dziecko będzie mogło wrócić później[272].

O’Malley radzi bycie proaktywnym. Scenariusz, “który rozgrywa się na całym świecie, gdzie opiekun zastępczy dziecka z problemami tożsamości płciowej zmaga się z afirmatywną architekturą instytucji, daje jedno przesłanie: nic nie możesz zrobić, nie wygrasz z radą miasta. Myślę, że prowadzi to do poważnych szkód.” Poleca organizowanie się wspólnie z innymi opiekunami zastępczymi i pracownikami opieki społecznej, którzy już stworzyli jakieś lokalne struktury. Alternatywnie lub dodatkowo, sugeruje pracę z dzieckiem. “Tak więc, istnieją dwie bardzo różne drogi, które możesz obrać. Zaniechanie którejkolwiek z nich i udawanie, że wszystko jakoś będzie, nie wystarczy[273].

Jeśli nie możesz się zaangażować bezpośrednio z nastolatkiem w problem [dysforii płciowej], Ayad poleca rozpocząć rozmowy o krytycznym myśleniu (jest to rozszerzone w rozdziale Prewencja). Jest wiele przykładów na to jak wpływ społeczny oddziałuje na jednostki w sferach niezwiązanych z tożsamością płciową, [przykładów] interesujących dla nastolatków, mówi [Ayad] – na przykład, programy o grupach i kultach, o ludziach, którzy przyjmują nową tożsamość czy też się samo okaleczają, lub o epidemii tików nerwowych u nastolatków, którzy oglądali filmiki na Tik Toku. “Młodzi ludzie są tym zwykle zafascynowani. Wszyscy ulegamy wpływom. Dlatego właśnie mamy normy społeczne i powinniśmy być uważni[274].”

Podsumowanie pomysłów

• Wykorzystaj pomysły z innych rozdziałów

• Postaraj się zasiać ziarno niepewności w dziecku. 

• Nie uciekaj od bycia proaktywnym.

• Organizuj się z innymi opiekunami zastępczymi. 

• Daj nastolatkowi podwaliny do krytycznego myślenia z daleka od tematu tożsamości płciowej.

Dziecko, które przeszło tranzycję społeczną

Jeżeli twoje dziecko przeszło już tranzycję społeczną, a twoje rozeznanie w temacie skłoniło cię do kwestionowania tej decyzji, eksperci radzą wycofanie się [z tranzycji społecznej], raczej niż trwanie przy zaimkach i imieniu płci przeciwnej. Powinno być to zrobione w sposób delikatny i odpowiedni dla stadium rozwojowego [dziecka]. Możesz porozmawiać z nim, czule i ze współczuciem, że myślałeś o tranzycji społecznej jako o czymś dobrym, ale popełniłeś błąd – płci nie da się zmienić, tranzycja społeczna jest niebezpieczna i najlepszym będzie wrócić do imienia, jakie zostało nadane dziecku przy urodzeniu i zaimków odpowiednich do jego płci. Spędź trochę czasu wyjaśniając mu co myślałeś i czego się nauczyłeś[275]. “Z nastolatkiem możesz rozmawiać szczerze,” mówi członek Bayswater Support Group[276].

Istnieje prawdopodobieństwo, że doprowadzi to, do znacznego konfliktu. Tożsamość jest cenna dla nastolatków. Marchiano mówi, że nastolatek usłyszy miłość i zatroskanie w twoim głosie, nawet jeżeli się do tego nie przyzna, ale kąt widzenia, którego [dziecko] nauczyło się z internetu, nie ocenia twojego sprzeciwu przyjaźnie. Na tym etapie, nie da się zwalczyć przekonań dowodami naukowymi. Według Marchiano: “Nie ma wystarczającej ilości dowodów naukowych, które mógłbyś przekazać nastolatkowi, a on się zreflektuje: ‘Jasne, masz rację! Ta identyfikacja trans jest dla mnie zła! Przestanę się [tak identyfikować]!’ Nie polecam wykłócania się z dzieckiem przy użyciu dowodów naukowych[277].”

Możesz mieć możliwość zredukować liczbę potencjalnych konfliktów poprzez cierpliwe przygotowanie, rozpatrzenie i głęboką analizę za i przeciw dotyczących tranzycji społecznej swojego dziecka oraz rozeznania jak to jest żyć prezentując się jako płeć przeciwna – psychologiczne komplikacje, irytację, bycie na defensywie, skupianie się na tożsamości z pominięciem wszystkiego innego i zamykanie dalszej eksploracji. O’Malley sugeruje wyznaczenie jasnej linii dla nastolatków, przy zachowaniu miłości i czułości. Proponuje przekaz w stylu: “[Tranzycja społeczna] tworzy barierę pomiędzy nami… Stworzyła sztuczny dystans pomiędzy nami. Sprawia, że czujemy się nieautentyczni. Sprawia, że czujemy się niezdolni do wyciągnięcia do ciebie ręki, dlatego wracamy [do twojego normalnego imienia lub/i zaimków]. Szczegóły powinny być dostosowane do tego, co wydaje się odpowiednie dla twojej rodziny. Cokolwiek zdecydujesz, szkoła powinna cię w tym poprzeć[278].

Zewnętrzne komunikaty, które słyszy twoje dziecko, najlepiej temperować delikatną pracą nad wspólną relacją, słuchając ich i ograniczając czas, który spędzają w internecie. Tak jak pisaliśmy w rozdziale o wspieraniu rozwoju umysłowego i cielesnego dziecka, pomocne jest zachęcanie do rozwijania innych zainteresowań. [Rozwijanie zainteresowań] w czasie wakacji szkolnych, wycieczki rodzinnej z daleka od internetu – biwakowania, na przykład, lub też w wynajętym domku bez dostępu do internetu – [takie wycieczki] mogą być dobrymi pomysłami, jeżeli jesteś w stanie to zrobić. Marchiano mówi: “Znam rodziny, gdzie rodzice zwolnili się z pracy i zabrali swoje dziecko na podróż po świecie, co odniosło świetne rezultaty. Nie wszyscy możemy sobie na to pozwolić – ale możesz spróbować tych rzeczy na mniejszą skalę[279].

Podsumowanie pomysłów

• Wycofaj się z tranzycji społecznej, zamiast ją kontynuować.

• Bądź wrażliwy, bądź kochający i pełen współczucia.

• Podziel się z dzieckiem swoimi przemyśleniami i tym, czego się nauczyłeś – bądź szczery.

• Bądź świadomy, że dojdzie do konfliktu, który może być ograniczonypoprzez dokładne przygotowanie się na niego.

• Upewnij się, że szkoła jest po twojej stronie.

• Pracuj nad relacją z dzieckiem, słuchaj [dziecka] i ogranicz internet.

16-sto lub 17-stolatkowie, samodzielnie zgłaszający się po hormony [płci przeciwnej]

“W momencie, kiedy twoje dziecko ukończy 16 lat,” mówi członkini Bayswater Support Group, “nie masz już za wiele kontroli.” Mówi, że jedyne co możesz zrobić to pracować nad budowaniem więzi z [dzieckiem], dając do zrozumienia, że je kochasz, chcesz być częścią rozwiązania jego problemów i przyczynić się do jego decyzji[280]. Susan Evans mówi, że samo zgłoszenie się [po hormony] powinno być rozumiane w kontekście jak do niego dochodzi – na przykład, jaki [dziecko] ma dostęp do pieniędzy, które pokryją koszty tej terapii? Co wpłynęło na zachowanie [dziecka]? Zaleca rodzicom, aby zastanowili się jakby się zachowali w innej, porównywalnej sytuacji[281]. Przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network sugeruje, że możesz również wyrazić zainteresowanie jak się dziecko czuje, pytając o to, czy [dziecko] odczuwa niepokój związany z długotrwałymi efektemi [przyjmowania hormonów][282].

Jedna z córek eksperta dostała skierowanie na terapię medyczną poprzez grupę lobbującą i jest zadowolona, po ustąpieniu [dysforii płciowej], że jej rodzice byli twardzi i nie pozwolili podjąć jej tej decyzji wcześniej. “Dopiero teraz zaczyna zadawać trudne pytania,” mówi. “Dlaczego mamy medykalizować zdrowe ciało? Zasialiśmy ziarno wątpliwości. Zajmuje dużo czasu, żeby zebrać jego plony. Długofalowo, dziecko na tym zyska, nawet jeżeli nie ma od razu efektów.” Pytany dodaje: „Nie poddawaj się[283].”

Podsumowanie pomysłów

• Bądź świadomy, że nie możesz wiele zrobić, aby zmienić decyzję dziecka. 

• Pracuj nad budowaniem relacji, daj znać [dziecku], że je kochasz i rozmawiaj z nim.

• Interesuj się uczuciami twojego dziecka.

• Zdawaj sobie sprawę, że długofalowo rzeczy mogą się zmienić.

Chęć spłaszczania piersi lub chowania [męskich] genitaliów

Wpływ spłaszczania piersi i chowania męskich genitaliów na zdrowie został rozpatrzony w drugiej części tego opracowania. Bayswater Support Group oferuje szczegółowe porady na temat spłaszczania piersi. Obejmuje to porady dla rodziców, których córki proszą o binder. Grupa poleca słuchanie bez oceniania – “Delikatne pytanie o to jak i dlaczego [córka] się czuje, może dać ci wgląd w jej świat i pomóc ci zrozumieć jej cierpienie”, wyjaśnianie skutków ubocznych, wyrażanie empatii i polecanie stanika sportowego (który nie jest tak szkodliwy jak binder). Również daje porady jak dobrać odpowiedni rozmiar, czy jest sposób na to by odwieść zdeterminowaną nastolatkę[284], która ma możliwości finansowe od kupienia bindera lub może dostać [binder] za darmo od organizacji charytatywnej.

Brunskell-Evans mówi, że jeżeli byłaby na miejscu rodzica dziecka z problemami tożsamości płciowej, nie zgodziłaby się na to – szczególnie spłaszczanie piersi, ponieważ powoduje uszkodzenie tkanki miękkiej[285]. Inny rozmówca zwraca uwagę, że niebezpieczeństwa chowania męskich genitaliów obejmują skręt jąder i martwicę penisa[286]. “Koniec końców jako rodzic, musisz być nieugięty,” według Brunskell-Evans. O ile możesz mieć mniej kontroli poza domem, w domu mów, że się na to nie zgadzasz, ponieważ kochasz swojego nastolatka. “Musimy przeciwdziałać temu, co jest normalizowane poza rodziną, w taki czy inny sposób,” mówi. “Normalnym jest, że rodzice nie chcą, aby ich córki uszkodziły sobie piersi[287].”

Podsumowanie pomysłów

• Zrozum zagrożenia.

• Słuchaj bez oceniania.

• Wyjaśnij skutki uboczne.

• Odnośnie spłaszczania piersi i chowania męskich genitaliów, weź pod uwagę wprowadzenie w domu twardych zasad, opartych na bezpieczeństwie.

Odmowa chodzenia do szkoły

Rodzice mogą stanąć przed dylematem, kiedy ich dziecko odmawia chodzenia do szkoły. Przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network radzi zorientować się czy chodzi o problemy tożsamości płciowej czy coś innego w środowisku, czego dziecko chce uniknąć[288]. Ayad również poleca, aby rozejrzeć się za sytuacjami takimi jak gnębienie, ciężka sytuacja wśród rówieśników czy też zatarg z nauczycielem[289].

Jeżeli nastolatkowie mówią, że nie pójdą do szkoły, o ile nie przejdą medycznej tranzycji, jest to typowa dynamika ucieczki i uniku, według Ayad. Nie oznacza to jednak, że nie ma innego powodu, który za tym stoi. “Mówiąc ogólnie, nie chcemy ugruntować u młodzieży, że unikanie stresu jest dobrą strategią,” mówi. “Można skorzystać z metody rozwiązywania problemów – może spotkanie [z kierownictwem szkoły], może nowa szkoła – niektóre rzeczy muszą ulec zmianie. Powinieneś być gotowy słuchać i odpowiednio reagować, ale bądź ostrożny, aby nie ugruntować tych zachowań unikających[290].

Przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network mówi: “Niektórzy rodzice decydują się na nauczanie w domu przez jakiś czas, a kiedy zdrowie psychiczne dziecka się poprawi, wracają do środowiska szkolnego – nawet jeżeli jest to tylko na dwie godziny dziennie, by ułatwić [dziecku] ponowne wpasowanie się w realia[291].” Bayswater Support Group ma wskazówki dotyczącą odmowy chodzenia do szkoły, w któych radzi utrzymywać dialog ze szkołą i dobrą komunikację pomiędzy tobą i dzieckiem. Zalecają unikanie przekupstwa, kar i braku elastyczności, jeżeli chodzi o porę snu, zamiast tego stawiając na bycie pozytywnym, konsekwentnym i skupionym na rutynie. Możesz zwrócić uwagę, czy nie istnieje jakaś regularność w niechęci dziecka do chodzenia do szkoły i postarać się rozwiązać problemy leżące u podstaw [tej niechęci][292].

Podsumowanie pomysłów

• Zbadaj co leży u podstawy niechęci chodzenia do szkoły i zwróć uwagę, czy nie istnieje w niej jakaś regularność.

• Bądź ostrożny wobec żądań związanych z odmową chodzenia do szkoły.

• Utrzymuj dialog ze szkołą.

• Bądź pozytywny wkoło dziecka i unikaj przekupstwa, aby zmusić je do chodzenia do szkoły. 

• Zachowaj rutynę dnia.

• Bądź elastyczny.

Oznaki samookaleczania lub myśli samobójczych

Rozmowa na temat samookaleczania i samobójstwa zmieniła się, według O’Malley, od „bycia tabu, do bycia używana jak konfetti, bardzo łatwo i często przez młodych ludzi, co przynosi im szkodę. Gdy tylko wypowiemy słowo ‘samobójstwo’, częściej niż ma to miejsce w odniesieniu do samookaleczania, wszystko się zmienia. Rodzice czują się szantażowani[293].” Normalizacja tego typu języka, ryzyko pomyłki i specyfika sytuacji danego nastolatka składają się na skomplikowany obraz, co do którego ciężko dać ogólną poradę.

Według Marcusa Evansa uczucia związane z samookaleczaniem czy samobójstwem często są napędzane problemami z zagmatwaniem i psychicznymi zawirowaniami. Te dzieci szukają czegoś co da im poczucie kontroli nad swoim ciałem i nad tym, jak są postrzegane oraz co zredukuje uczucie lęku przed tranzycją z dzieciństwa do dorosłości. “Na wiele sposobów, dziecko stara się zredukować nawał zawirowań i zmian. Tak samo jak z blokerami dojrzewania – jest to sposób, żeby powiedzieć: ‘Chcę zatrzymać czas[294].’”

Jak pokazano w części drugiej tego opracowania, myśli samobójcze są częstsze u nastolatków kwestionujących swoją tożsamość płciową niż u ogólnej populacji młodzieży, ale wcale nie wygląda to jak przedstawiają sytuację aktywiści. Jednym z problemów, jak mówi Marchiano, jest to, że myśli samobójcze stały się częścią tożsamości trans: „To prawie tak, że, zdaniem dla niektórych ludzi, musisz mieć myśli samobójcze, żeby udowodnić, że jesteś trans[295].” Marcus Evans doradza rodzicom, żeby byli wyczuleni na internetowe skrypty: “Wiele z tych dzieci jest szkolonych online jak zachowywać się wobec profesjonalistów i rodziców. Można zauważyć to w tym, w jaki sposób się wysławiają. Trudno to zauważyć, gdy masz tylko jedno dziecko, ale kiedy widzisz ich wiele, od razu wyłapujesz pewne sformułowania, których nauczyły się z internetu, żeby zmylić rodziców i specjalistów od zdrowia psychicznego. Powinieneś być tego świadomy[296].”

Ważnym jest postrzeganie rozmów o myślach samobójczych i samookaleczaniu krytycznie – czy twoje dziecko mówi o tym, bo zostało przeszkolone online? Czy powodem jest nienawiść do siebie, a jeżeli tak, co ją napędza[297]? Jest ważnym, aby odróżnić samookaleczanie od myśli samobójczych, mówi Marchiano[298]. Marcus Evans radzi traktować myśli samobójcze poważnie, ale nie stawiać się w pozycji w której jesteś pozbawiany autorytetu [rodzica]. „Statystyki nie mówią ci nic indywidualnego o twoim dziecku, ale mówią ci, że [te nastolatki] szkolą się online, i że ta populacja doświadcza myśli samobójczych częściej niż inni [nastolatkowie z problemami zdrowia psychicznego] – także rodzice nie powinni być zastraszani do utraty pozycji krytycznych przyjaciół [dziecka][299].”

Artykuł opublikowany przez Gender Exploratory Therapy Association stwierdza, że tłem dla [myśli samobójczych] mogą być problemy w domu, takie jak trudności w relacjach, trauma i znęcanie się, jak również trudności w kontaktach z rówieśnikami czy też problemy szkolne. “Rozwiązanie tych problemów środowiskowych, które może mieć formę interwencji rodzinnej czy też w szkole, może czasem dramatycznie zredukować myśli samobójcze,” mówi. Artykuł ten radzi, aby nie stosować tranzycji jako odpowiedzi: “Gwałtowna tranzycja nie jest odpowiednią reakcją na myśli samobójcze czy tez grożenie samobójstwem, ponieważ ignoruje poważniejszą kwestię zdrowia psychicznego i kontekst społeczny życia młodego pacjenta – cala rodzina jest często w kryzysie[300].”

Kiedy ktoś ma myśli samobójcze, jest to objawem, że głęboko cierpi. Przyznanie, że to cierpienie jest prawdziwe może być pierwszym krokiem; Marchiano sugeruje powiedzenie czegoś w stylu – “Widzę, że cierpisz. To duży ból.” Bardzo ważne jest umniejszanie czynników stresujących w życiu [dziecka] – na przykład, jeżeli masz problemy z partnerem, znajdź terapeutę par[301]. Możesz wziąć pod uwagę podzielenie się [z dzieckiem] trudnościami, które miałeś jako nastolatek. „Twoja relacja [z dzieckiem] zmienia się kiedy [dziecko] wkracza w dorosłość,” mówi przedstawiciel Gender Dysphoria Support Network, “możecie mieć bardziej otwarte rozmowy, [i możesz] dzielić się swoimi słabościami i problemami, którym stawiłeś czoła[302].”

O ile wielu rozmówców mówiło, żeby włączyć specjalistę od zdrowia psychicznego w pracę z dzieckiem, powinien być to ktoś odpowiedni (spojrzyj na rozdział “Szukanie pomocy”). Wyważone podejście jest istotne, lecz trudne do osiągnięcia. Według O’Malley, należy zwracać szczególną uwagę na to, żeby pomóc dziecku w zrozumieniu poziomu trudności rozmowy o tych zagadnieniach, jednocześnie upewniając się, że dziecko wie, że zostanie wysłuchane, kiedy autentycznie cierpi i że otrzyma pomoc. “To nie jest proste,” mówi[303].

Wskazówki nie zostały podsumowane w tym rozdziale, ze względu na złożoność zagadnień i niuanse wchodzące w grę.

Myślenie długofalowe

Twoim celem nie jest tylko szczęście dziecka w chwili obecnej, ale upewnienie się, że [dziecko] będzie funkcjonować dobrze i szczęśliwie przez resztę życia[304]. Te cele się nie wykluczają, ale ważnym jest aby przede wszystkim myśleć o przyszłości twojego dziecka. Podobnie, rozwiązanie problemów dziecka może zająć wiele czasu, ale nie powinieneś się skupiać na krótkoterminowych rozwiązaniach[305]. Twoje dziecko będzie mogło podejmować niezależne decyzje medyczne, gdy osiągnie dorosłość. Prawdopodobnie [decyzje te] będą bardziej racjonalne, jak mówi jeden z terapeutów rodzinnych, jeżeli okażesz [dziecku] bezwarunkową miłość i wiele pozytywnej energii; jeżeli słuchasz ze zrozumieniem i jeżeli postawiłeś odpowiednie granice, wsparte logicznymi, spójnymi konsekwencjami[306].

Genspect pisze o tym w poradach dla rodziców: “Kiedy nasze dzieci cierpią psychicznie jako rodzice mamy ogromne pragnienie aby je ratować natychmiastowym rozwiązaniem kryzysu. Jednak czasem, najważniejszą rzeczą, którą może zrobić rodzic jest spokojnie usiąść, być życzliwym, dać miłość, zrozumienie i granice, oraz pomóc dziecku rozszerzyć jego świat. Będzie to pewnie długi i skomplikowany proces, a wielu rodziców musi się przygotować na długą rozgrywkę. Może dojść do zaprzestania tranzycji; może mieć miejsce nawrót [dysforii], cierpienie związane z tożsamością płciową może przenieść się na inną sferę i wrócić z podwójną siłą. Upewnij się, że sam się o siebie troszczysz, by mieć siłę na tą batalię[307].”

Pomyślmy o tym jako o pewnym okresie [życia], radzi Ayad. Może dziecko ciągle mieszka w domu i minie parę lat zanim stanie się pełnoletnie; to może być okres prawdziwych wyrzeczeń i restrykcji dla rodziny, oraz zastanawiania się: “Jak możemy odłożyć inne rzeczy na bok, aby pomóc naszemu dziecku?” A potem przyjdzie inny okres – czas oddawania kontroli, czas akceptacji tego co jest i akceptacji, że istnieją, rzeczy, których nie możesz zmieniać, co często ma miejsce, kiedy dziecko opuści dom i jest dorosłe. “Myślę, że to zawsze jest trudne,” mówi Ayad[308].

Brunskell-Evans patrzy optymistycznie na przyszłość rodzin, które są w stanie przyjąć wspierające podejście oczekujące. “Rodzice, którzy zbyt bali się powiedzieć ‘nie’,” mówi “ciągle mają dorosłe dziecko uwikłane w [tę ideologię]... Matka i młody dorosły zostają uwikłani w cykliczny konflikt, gdzie matka jest obwiniana za wszystko.” Jednak rodziny, które nie afirmowały, widzą jak ich dzieci rezygnują z tranzycji. “Rodzice muszą uzbroić się [w umiejętność] w mówienia ‘nie,’” mówi Brunskell-Evans. “Nie, nie możesz rzucić się w ten ogień[309].”

Dalsza lektura

Trzech z moich rozmówców niezależnie zarekomendowało książkę “Hold On To Your Kids: Why Parents Need to Matter More Than Peers'' Gordona Neufelda i Gabora Maté. Książka Abigail Shrier “Irreversible Damage: The Transgender Craze Seducing our Daughters” (“Nieodwracalna krzywda”), jest świetna, jeżeli chodzi o kontekst kulturowy, nie tylko dla rodziców córek. Książka Marcusa and Susan Evansów, “Gender Dysphoria”, daje dobre zaplecze pomagające zrozumieć podejścia terapeutyczne. Książka Stephanie Davies-Arai “Communicating with Kids” udziela rad na temat umiejętności komunikacji, które [Davies-Arai] omawiała w [cytowanym w tym opracowaniu] wywiadzie. Na koniec, książka Stelli O’Malley, Sashy Ayad i Lisy Marchiano: “Is My Child Trans? A Guide for Parents” zostanie opublikowana latem tego roku. Zawiera ona iskrę przenikliwej mądrości, ciepła i współczucia, które wybrzmiewały w wywiadach przeprowadzanych dla naszego opracowania i będzie nieocenionym źródłem dla rodziców.

.Tłumaczenie: Jo Jurczyszyn, Magda Lewandowska

---

[1] Patrz, na przykład , Young Minds (2023). A guide for parents: gender identity (dostęp 3/02/2023) and NSPCC (2023). Gender identity: advice to help you understand what gender identity is and how to support a child (dostęp 3/02/2023).

[2] Thornhill, J. & Hyde, T. (2020). Rapid response to: ‘The struggle for GPs to get the right care for patients with gender dysphoria.’ BMJ 2020;368:m215.

[3] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[4] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[5] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[6] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[7] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023.

[8] Wywiad z Susan Evans, 7/03/2023.

[9] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[10] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[11] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[12] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[13] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[14] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[15] Ibid

[16] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[17] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[18] Our Duty (bez daty). To Parents, from Detransitioners (dostęp 14/02/2023).

[19] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[20] Gender Exploratory Therapy Association (2022). A Clinical Guide for Therapists Working with Gender-Questioning Youth, Version 1 (dostęp 10/02/2022) [Tłumaczenie polskie dostępne tu, przyp. tł.]

[21] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[22] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[23] Wniosek wysnuty z treści wielu wywiadów.

[24] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[25] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[26] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[27] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[28] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[29] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[30] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[31] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[32] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[33] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[34] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[35] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[36] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[37] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[38] Gosling, M. (2022). Teenagers and gender identity: the evidence base. Part 2: Treatment and outcomes. [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[39] Our Duty (bez daty). How can I help my child? (dostęp 13/02/2023)

[40] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[41] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[42] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[43] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[44] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[45] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[46] Ibid.

[47] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[48] Ibid.

[49] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[50] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[51] Ayad, S. (2020). Parenting a Young Adult with ROGD [wideo]. YouTube.

[52]Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[53] Our Duty (bez daty). How can I help my child? (dostęp 13/02/2023)

[54] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[55] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[56] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[57] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[58] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[59] Wywiad z anonimowym ekspertem

[60] Wywiad z anonimowym ekspertem

[61] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[62] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[63] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[64] Wywiad z anonimowym ekspertem

[65] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[66] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[67] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[68] Wywiad z anonimowym ekspertem

[69] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[70] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[71] Our Duty (bez daty). To Parents, from Detransitioners (dostęp 14/02/2023).

[72] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[73] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[74] Ibid

[75] Ayad, S. (2020). Parenting a Young Adult with ROGD [wideo]. YouTube.

[76] Korespondencja e-mail z Sashą Ayad, 24/03/2023.

[77] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[78] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[79] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[80] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[81] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[82] Ibid

[83] Ibid

[84] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[85] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[86] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[87] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[88] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[89] Shrier, A. (2021). Irreversible Damage: The Transgender Craze Seducing our Daughters. Swift Press. [Polskie tłumaczenie: Nieodwracalna krzywda wydane przez Wydawnictwo AA, ISBN: 9788396067029, przyp. tł]

[90] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[91] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[92] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[93] Ibid

[94] Ibid

[95] Wywiad z anonimowym ekspertem

[96] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[97] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[98] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[99] Ibid

[100] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[101] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[102] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[103] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[104] O’Malley, S. (2021). Gaslighting the Concerned Parents of Trans Children – A Psychotherapist’s View (dostęp 14/07/2022).

[105] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[106] Aramburu Alegría, C. (2018). ‘Supporting families of transgender children/youth: Parents speak on their experiences, identity, and views’. International Journal of Transgenderism, 19(2), 132-143

[107] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[108] Ibid

[109] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[110] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[111] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[112] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[113] Callahan, C. (2019). What you can do for your kid: series intro (dostęp 13/02/2023)

[114] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[115] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[116] Jessen, R. S., Haraldsen, I. R. H., & Stänicke, E. (2021). ‘Navigating in the dark: Meta-synthesis of subjective experiences of gender dysphoria amongst transgender and gender non-conforming youth’. Social Science & Medicine, 281, 114094

[117] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[118] Rodzina Berne, E. (bez daty) Transactional Analysis (dostęp 06/03/2023).

[119] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[120] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[121] Ibid

[122] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[123] Ayad, S. Support at Home and Beyond: Finding the Right Therapist for Your Trans-Identified Teen (dostęp 14/07/2022)

[124] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[125] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[126] Callahan, C. (2019). What you can do for your kid: series intro (accessed 13th February 2023

[127] O’Malley, S. (2021). Gaslighting the Concerned Parents of Trans Children – A Psychotherapist’s View (dostęp 14/07/2022).

[128] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[129] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[130] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[131] Ibid

[132] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[133] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[134] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[135] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[136] Ibid

[137] Ibid

[138] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[139] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[140] Our Duty (bez daty). To Parents, from Detransitioners (dostęp 14/02/2023).

[141] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[142] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[143] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[144] Ibid

[145] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[146] D’Angelo, R. (2019). ‘Psychiatry and the Ethical Limits of Gender-Affirming Care’. In Moore, M. & Brunskell-Evans, H. (Eds.) Inventing Transgender Children and Young People. Cambridge Scholars

[147] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[148] Shrier, A. (2021). Irreversible Damage: The Transgender Craze Seducing our Daughters. Swift Press. [Polskie tłumaczenie: Nieodwracalna krzywda wydane przez Wydawnictwo AA, ISBN: 9788396067029, przyp. tł]

[149] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[150] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[151] Our Duty (bez daty). To Parents, from Detransitioners (dostęp 14/02/2023).

[152] Na przykład: Hamish Bowles (2020). ‘Playtime with Harry Styles’. Vogue (dostęp 14/02/2023).

[153] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[154] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[155] O’Malley, S. (2021). Gaslighting the Concerned Parents of Trans Children – A Psychotherapist’s View (dostęp 14/07/2022).

[156] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[157] Wywiad z anonimowym ekspertem

[158] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[159] NHS (2021). Worried about your gender identity? Advice for teenagers. Na stronie: https://www.nhs.uk/live-well/trans-teenager/ (dostęp 03/02/2023).

[160] GIRES (2022). GIRES Submitted Response to NHS England Public Consultation, 4 December 2022. (dostęp 03/02/2023).

[161] Littman, L. (2018). Parent reports of adolescents and young adults perceived to show signs of a rapid onset of gender dysphoria. PLoS One, 13(8), e0202330

[162] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[163] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[164] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[165] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[166] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[167] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[168] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[169] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[170] Ibid

[171] Shrier, A. (2021). Irreversible Damage: The Transgender Craze Seducing our Daughters. Swift Press. [Polskie tłumaczenie: Nieodwracalna krzywda wydane przez Wydawnictwo AA, ISBN: 9788396067029, przyp. tł]

[172] Ibid

[173] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[174] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[175] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[176] Our Duty (bez daty). How can I help my child? (dostęp 13/02/2023)

[177] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[178] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[179] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[180] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[181] Ibid

[182] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[183] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[184] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[185] Ibid

[186] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[187] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[188] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[189] Ibid

[190] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[191] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[192] Ibid

[193] Ibid

[194] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[195] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[196] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[197] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[198] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[199] Ibid

[200] Our Duty (bez daty). To Parents, from Detransitioners (dostęp 14/02/2023).

[201] Our Duty (bez daty). How can I help my child? (dostęp 13/02/2023)

[202] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[203] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[204] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[205] Wywiad z anonimowym ekspertem

[206] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[207] Marchiano, L. Guidance for Parents of Teens with Rapid Onset Gender Dysphoria (dostęp 8/07/2022)

[208] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[209] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[210] Neufeld, G., & Maté, G. (2013). Hold On To Your Kids: Why parents need to matter more than peers. Vintage Canada [Polskie tłumaczenie: Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kolegów, Wydawnictwo: Galaktyka, ISBN: 9788375795363, przyp. tł.]

[211] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[212] O’Malley, S. & Ayad, S. (Prowadzące). (2022). ‘Episode 70 – We’re Back! – Parents Lost in a Medical Scandal’. Gender: A Wider Lens [podcast]. Captivate.FM

[213] Bayswater Support Group. Our Top Ten Tips (dostęp 14/07/2022).

[214] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[215] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[216] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[217] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[218] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[219] Ibid

[220] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[221] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[222] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[223] Ibid

[224] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[225] Wywiad ze Stephanie Davies-Arai, 23/02/2023

[226] Ibid

[227] Ibid

[228] Bayswater Support Group (2023). Safeguarding trans-identified children and adolescents: safeguarding considerations for trans-identified pupils in schools (dostęp 15/03/2023).

[229] Genspect (bez daty). Brief Guidance for Schools (dostęp 15/03/2023)

[230] Transgender Trend (2019). Supporting gender diverse and trans-identified students in schools (dostęp 30/03/2023)

[231] Sex Matters & Transgender Trend (2022). Sex and gender identity: keep your pupils safe and comply with the law. Guidance for schools in England (dostęp 15/03/2023).

[232] Safe Schools Alliance (2021). Advice on social transitioning of trans-identified children (dostęp 15/03/2023).

[233] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[234] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[235] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[236] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[237] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[238] Shrier, A. (2021). Irreversible Damage: The Transgender Craze Seducing our Daughters. Swift Press. [Polskie tłumaczenie: Nieodwracalna krzywda wydane przez Wydawnictwo AA, ISBN: 9788396067029, przyp. tł]

[239] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[240] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[241] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[242] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[243] Ibid

[244] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[245] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[246] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[247] GETA (2022). Find Therapists (dostęp 02/03/2023)

[248] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[249] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[250] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[251] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[252] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[253] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[254] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[255] Ibid

[256] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[257] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[258] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[259] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[260] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[261] Ibid

[262] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[263] Ibid

[264] Ibid

[265] Ibid

[266] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[267] Wywiad z Keithem Jordanem, 20/02/2023

[268] Ibid

[269] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[270] Ibid

[271] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[272] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[273] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[274] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[275] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[276] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[277] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[278] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[279] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[280] Wywiad z członkiem grupy wsparcia Bayswater Support Group, 20/02/2023

[281] Wywiad z Susan Evans, 07/03/2023

[282] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[283] Wywiad z anonimowym ekspertem

[284] Bayswater Support Group (2021). Breast Binding – Self Harm or Gender Care? (dostęp 13/02/2023)

[285] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[286] Wywiad z anonimowym ekspertem

[287] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023

[288] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[289] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[290] Ibid

[291] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[292] Bayswater Support Group (bez daty). School Refusal: What to do when your child is reluctant to go to school (dostęp 16/03/2023).

[293] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[294] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[295] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[296] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[297] Ibid

[298] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[299] Wywiad z Marcusem Evansem, 21/02/2023

[300] Gender Exploratory Therapy Association (2022). A Clinical Guide for Therapists Working with Gender-Questioning Youth, Version 1 (dostęp 10/02/2022) [Tłumaczenie polskie dostępne tu, przyp. tł.]

[301] Wywiad z Lisą Marchiano 15/02/2023

[302] Wywiad z przedstawicielem Gender Dysphoria Support Network, 24/02/2023

[303] Wywiad ze Stellą O’Malley, 20/02/2023

[304] Levine, S. (2020). Exhibit B: Expert Affidavit of Dr Stephen B. Levine, M.D. (dostęp 14/07/2022).

[305] O’Malley, S. (2021). Gaslighting the Concerned Parents of Trans Children – A Psychotherapist’s View (dostęp 14/07/2022).

[306] Callahan, C. (2019). What you can do for your kid: series intro (accessed 13th February 2023

[307] Genspect. Brief Guidance for Parents (dostęp 19/02/2022) [Polskie tłumaczenie tu, przyp. tł]

[308] Wywiad z Sashą Ayad, 14/03/2023

[309] Wywiad z Heather Brunskell-Evans, 16/03/2023